Facebook, habitat voor narcisten

Meer dan de helft van de jongeren tussen 12 en 21 jaar gebruikt dagelijks het internet. Bijna negen op tien jongeren tussen 12 en 18 jaar hebben een account op een sociale netwerksite. Die cijfers kunnen verontrustend zijn, want sommige onderzoekers zien sociale netwerksites als een kweekvijver voor narcisten.

De laatste jaren is het aantal onderzoeken naar het verband tussen sociale netwerken en persoonlijkheid sterk toegenomen. De meeste onderzoeken concentreren zich op de invloed van persoonlijkheid op het gebruik van sociale media zoals Facebook. Twee persoonskenmerken krijgen de meeste aandacht: extraversie en narcisme. Beide kenmerken beïnvloeden sterk de manier waarop jongeren omspringen met sociale netwerken.

Jonge gebruikers van sociale netwerken blijken goed na te denken over hoe zij overkomen bij hun onlinevrienden. Bovendien is Facebook voor extraverte en narcistische jongeren niet zomaar een website, maar haast een strategisch wapen op een sociaal slagveld.

Zelfpresentatie

In een onderzoeksrapport van In Petto, Connected, zegt een jongere het volgende over het aantal vrienden op Facebook: “Hoe groter het getal, hoe beter. Het boeit mensen niet of ze die ook kennen. Je wilt maar één ding: laten zien hoeveel vrienden je hebt.”

Zelfpresentatie maakt deel uit van de activiteiten op sociale netwerksites. Jongeren en adolescenten denken goed na over wat ze posten en wat ze over zichzelf vertellen. Op die manier creëren zij een zo positief mogelijk beeld van zichzelf. Facebook zou de perfecte omgeving zijn om de ‘hoped-for possible self’ uit te drukken. Jongeren kunnen dus naar hartenlust de identiteit creëren die zij gepast vinden of die zij willen uitdragen naar hun vrienden. Selectieve zelfrepresentatie is bijgevolg kinderspel.

Sociale netwerksites bieden verschillende mogelijkheden voor zelfpresentatie. Ze bieden onder andere een ‘Over mij’-pagina, plaats voor statusupdates, een profielfoto en een teller van het aantal vrienden. Jongeren kiezen bijvoorbeeld vaak voor een profielfoto waar ze er zo aantrekkelijk mogelijk uitzien. Een hoog aantal vrienden kan ook de indruk wekken dat iemand zeer geliefd is, ook al gaat het dikwijls om oppervlakkige relaties.

Narcisten en Facebook Er zijn psychologische kenmerken die een – sterke – invloed hebben op het gebruik van sociale netwerksites. De jongeren en adolescenten met een extraverte en/of narcistische persoonlijkheid zijn het meest onderzocht. Extraverte jongeren springen anders dan introverte jongeren om met bijvoorbeeld Facebook. Voor jonge gebruikers met een narcistische persoonlijkheid zijn de websites een echt hulpmiddel in hun zoektocht naar een ideaal (zelf)beeld.

Narcisten overschatten hun eigen aantrekkelijkheid en hebben een onrealistisch positief zelfbeeld. Ze kunnen erg goed omspringen met nieuwe relaties, die ze enkel aangaan wanneer ze hun zelfbeeld of status ten goede komen. Ze gebruiken sociale netwerken graag omdat die hen volledige controle geven over hun zelfrepresentatie en hen een heel netwerk beschikbaar stellen. In functie van de zelfrepresentatie kiezen zij meestal voor fysiek aantrekkelijke profielfoto’s en veel statusupdates. Een onderzoek uit 2011 vat het samen: “Narcistische adolescenten maken zelf content aan op sociale netwerksites om hun overdreven zelfbeeld in stand te houden.”

Vreemd genoeg beperken ze zich meestal tot foto’s en statusupdates. De ‘Over mij’-functie gebruiken zij zelden om op te scheppen. Het is mogelijk dat opscheppen over zichzelf in een kleine biografie te direct en sociaal niet wenselijk is. Tegenstrijdig daarmee is dat zij dan wel opscheppen in statusupdates, die ook vrij direct zijn. Die statusupdates worden echter gebruikt om te vertellen wat iemand denkt of doet op een bepaald moment. In die context is het blijkbaar wel gepast om op te scheppen en daarom “is het de norm om die functie te gebruiken om op te scheppen”, zegt een onderzoek uit 2010.

Narcisme-epidemie?

Volgens onder andere professor Jan Servaes leidt de globalisering van mediasystemen, dus de verspreiding van bijvoorbeeld sociale netwerken, tot een verhoogd individualisme. Dat individualisme leidt op zijn beurt tot narcisme, waardoor iemand een overdreven positief zelfbeeld krijgt. In de Verenigde Staten is the age of narcissism al een berucht begrip. Narcisme bij jongeren neemt er sterk toe, onder invloed van de massamedia en de nieuwe media.

Ander onderzoek toont aan dat Facebookgebruikers inderdaad meer narcistisch zijn dan personen die geen Facebook gebruiken. De onderzoeken geven echter geen verklaring. Het is mogelijk dat Facebook gewoonweg aantrekkelijker is voor narcisten en dat die groep daardoor beter vertegenwoordigd is.

Vicky Franssen, onderzoekster bij het BICC (Business Intelligence Competence Center) en doctor in de psychologie, is alvast niet overtuigd van een narcisme-epidemie. “Het lijkt me raar dat we narcistisch of extravert zouden worden door sociale media. Media veranderen, persoonlijkheidstrekken zijn eerder stabiel en voorbepaald”, zegt ze. Cédric Courtois, onderzoeker aan de Universiteit Gent, sluit zich aan bij Franssen: “Het idee dat sociale netwerken leiden tot de ontwikkeling van een meer narcistische persoonlijkheid is niet correct, wordt niet ondersteund en lijkt me zeer onwaarschijnlijk.”

Volgens Franssen gebruiken jongeren sociale netwerksites nog steeds op een normale manier. De strategische zelfpresentatie is echter ook volgens haar aanwezig op sociale netwerksites. “De meeste jongvolwassenen gebruiken sociale media voor het plezier, om verbonden te zijn, als communicatie en ook als soort strategische zelfpresentatie. Niemand plaatst dingen op Facebook die hij stom vindt of waardoor hij stom overkomt.”

Drang naar populariteit

Narcisme mag niet verward worden met de wens populair te zijn. Onderzoekers maken een duidelijk onderscheid tussen narcisten en jongeren die populair willen lijken. Het gaat dan niet over jongeren die zichzelf superieur wanen. Zij gebruiken echter ook sociale netwerken om hun doel te bereiken. Onderzoek toont trouwens aan dat zelfs niet-populaire jongeren erin slagen zichzelf populair voor te stellen op Facebook.

Gunther Malin / StampMedia