‘Welvaart zonder groei’-professor Tim Jackson komt naar België

De boodschap van Tim Jackson klinkt behoorlijk revolutionair in deze economisch turbulente tijden.

De Britse econoom Tim Jackson, professor Duurzame Ontwikkeling aan de universiteit van Surrey en auteur van het invloedrijke boek ‘Welvaart zonder groei’, is maandag 17 oktober een van de sprekers op het Millenniumdebat in de Gentse Vooruit.

Nog niet zo lang geleden werd hij openlijk uitgelachen als hij zijn theorie over welvaart zonder groei uiteenzette, zei Tim Jackson in het telefoongesprek dat we met hem hadden. Maar dat begint langzaam te veranderen: links en rechts staan er politieke en economische leiders op die zijn denkbeelden ernstig nemen. En in de academische wereld is het groene duurzaamheidsdenken al langer ingeburgerd, getuige onder andere de Cradle to Cradle-beweging, die een productie zonder afval bepleit, of het Amerikaanse Millennium Institute.

De boodschap van Tim Jackson klinkt behoorlijk revolutionair in deze economisch turbulente tijden: we moeten afstappen van het groeimodel dat onze economie in een wurggreep houdt, en evolueren naar een duurzame stabiliteit.

In een notendop komt zijn pleidooi hierop neer: om onze economische motor draaiende te houden moeten zowel productie als consumptie blijven groeien. Alleen bereikt groei op een bepaald moment zijn plafond, om de simpele reden dat de middelen van de aarde eindig zijn: haar capaciteit om te geven (de grondstoffen en natuurlijke rijkdommen) en te nemen (afval en uitstoot verwerken) geraakt uitgeput. Dat is een grens waar we simpelweg niet over kunnen.

En dus moeten we een heel ander systeem bedenken, dat gebaseerd is op een nieuwe definitie van welvaart. Welvaart die niet alleen bepaald wordt door het massaal voorhanden zijn van consumptiegoederen, maar ook door de sociale cohesie van de samenleving en de gezondheid van onze leefomgeving. In Jacksons visie is er nog plaats voor beperkte, duurzame groei, maar die wordt gecompenseerd door investeringen in (openbare) diensten en het herstel van onze natuurlijke omgeving. Het resultaat is een systeem in evenwicht dat de planeet niet uitput. Een immense opdracht, daar is hij zich van bewust, maar er rest ons geen andere keus.

Is de huidige crisis een teken dat de economie zoals we die kennen op zijn laatste benen loopt?

Tim Jackson: Ik denk dat het voor de westerse landen het begin van een einde is. En we hadden het bovendien kunnen zien aankomen: de oplopende schulden, de tekorten, munten die in de problemen geraken, hoge werkloosheidscijfers, de dalende inkomens van gezinnen… Die wijzen niet alleen op instabiliteit van het systeem, maar leiden ook tot sociale onrust, en veel van de oplossingen voor het probleem creëren nog meer sociale onrust. De maatregelen om de tekorten te beperken en de schulden te beheersen hebben een destabiliserend effect op sociale investeringen en op de moraal van gewone mensen.

Vorige week moest de Belgische regering een bank kopen om ze voor failliet te behoeden. Waardoor de staatsschuld stijgt. Moeten we niet eerst de economie stabiliseren?

Hebben we nu groei nodig zodat we later het probleem van groei kunnen aanpakken? Dat lijkt me niet echt de manier. We moeten zeker de economie veiligstellen, daar bestaat geen twijfel over. Alleen gaan de maatregelen de verkeerde richting uit. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld gaan er grote hoeveelheden geld om, maar enkel naar bestaande bedrijfsbelangen en financiële instellingen. Dus het is niet zo dat er geen geld is, geen mogelijkheden tot economische herstructurering, maar het gaat allemaal naar het oude, falende systeem.

Wat we nodig hebben, zijn sterke sociale investeringen, maatregelen om de overheidssteun aan de financiële sector toch ten dele te recupereren, het beschermen van tewerkstelling in diensten als gezondheidszorg, onderwijs, renovatie van gebouwen, een investeringsprogramma in een koolstofarme productie en dergelijke. En het moet nu gebeuren. Laten we nu jobs vrijwaren, ecologische transitie naar een duurzame economie ondersteunen, gemeenschappen versterken, de financiële sector uitzuiveren, voor sociale stabiliteit zorgen. In het enkel najagen van groei, ondermijnen we nu al die andere terreinen.

En wat met de ontwikkelingslanden? Zij hebben toch groei nodig? Dat is een andere zaak. Een van de belangrijkste redenen voor westerse landen om te streven naar een economie zonder groei, is het feit dat net die groei de economie destabiliseert. Maar wat me in eerste instantie over het probleem van groei deed nadenken, was het enorme verschil in inkomen en in toegang tot goederen en diensten tussen de rijkste en armste landen. Wij in het Westen zijn absoluut niet in de positie om te zeggen dat zij niet mogen groeien. Ik denk wel dat ze niet ons groeimodel moeten volgen, en dat hier kansen liggen om een ander model te ontwikkelen. Maar het is niet aan een westerse econoom om hen dat voor te schrijven.

Welvaart zonder groei vraagt een enorme mentaliteitsverandering, zowel bij het publiek als bij politieke en economische leiders. Denkt u dat dat mogelijk is?

Er zijn een aantal zaken die in ons voordeel spelen. Zo zal de levenskwaliteit van veel mensen erdoor verbeteren. Er zijn er natuurlijk altijd die winnen en anderen die verliezen, en zij die verliezen hebben in het huidige systeem behoorlijk wat macht. Dus dat is een probleem. Maar de realiteit is dat het te besteden budget van de meeste gezinnen er nu al op achteruitgaat, dus vele gewone mensen zitten feitelijk al in een situatie van negatieve groei. Het gemiddelde gezin, en zeker het armste, is nu al slechter af. En veel van wat ik voorstel gaat net over het verbeteren van de levenskwaliteit, op een behoorlijk specifieke manier. Op het gebied van sociale cohesie, evenwicht tussen werk en vrije tijd, familieleven, leefomgeving enzovoorts. Dat zijn dingen die belangrijk zijn en niemand in de politiek is daarmee bezig. Want we moeten het consumptiesysteem in stand houden.

Er is wel het latente bewustzijn bij veel mensen dat de manier waarop we bezig zijn zinloos is. Dat we sneller en sneller moeten lopen om op dezelfde plaats te blijven. En er beginnen sociale verzetsbewegingen op te komen. Vooral jongeren zijn er zich pijnlijk van bewust dat de toekomst er erg onprettig zal uitzien als we zo doorgaan. Dat er minder keuzemogelijkheden zullen zijn, grotere verschillen tussen rijk en arm, meer economische instabiliteit door ecologische verarming. Veel mensen proberen ook al eenvoudiger en zuiniger te gaan leven. Maar dat is niet genoeg. Ook het macro-economische systeem zal moeten veranderen.

Jan Haeverans