De klimaat-encycliek van paus Franciscus kan zeker bijdragen tot een positieve opstelling richting Parijs, vindt Groen. ‘In sommige delen van de wereld zal het ongetwijfeld meer teweeg brengen dan alle oproepen die Ban Ki-moon tot dusver heeft gedaan.’
Bas Eickhout en Bart Staes, twee europarlementsleden voor de groenen reageren op het geopolitieke belang van de klimaat-encycliek die de paus vandaag publiceert.
Eind dit jaar zal in Parijs een bindend wereldwijd akkoord gesloten moeten worden om klimaatverandering tegen te gaan en het debacle van Kopenhagen in 2009 achter ons te laten. Al Gore is natuurlijk al flink aan het campagne voeren, maar ook onverwachte gezichten duiken op in het klimaatdebat. Vorige week kwam Pharell Williams met een oproep om te investeren in groene banen. Ja, Pharell. Iemand die toch doorgaans meer publiek trekt dan Ban Ki-Moon, de secretaris-generaal van de VN, die ook verwoede pogingen doet om de arme en rijke landen te laten samenwerken om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Vandaag komt daar nog zo’n publiekstrekkervan formaat bij: de paus. Maar zal de klimaat-encycliek van paus Franciscus werkelijk een verschuiving in het geopolitieke veld teweeg brengen waardoor de kans op een klimaatakkoord wordt vergroot?
Belangenconflict
Opent groene paus de weg naar een klimaatakkoord in Parijs?
Klimaatonderhandeling worden gekenmerkt door ‘realpolitik’, landen blijken altijd zoveel mogelijk nationale belangen na te jagen. Coalities worden gevormd om meer gewicht in de schaal te kunnen leggen. Ontwikkelingslanden, opkomende economieën en gevestigde economische machten hebben zeer tegenstrijdige belangen. De hele discussie is te herleiden tot geld en economische belangen. Dit belangenconflict is de hoofdverantwoordelijke voor het gebrek aan vooruitgang dat de klimaatonderhandelingen de afgelopen twee decennia hebben weten te boeken.
In Europa is Polen de grootste rem op een doortastend klimaatbeleid. Als aanvoerder van de zogenaamde Visegrádgroep weten ze regelmatig een blokkerende minderheid te vormen in de Europese Raad van ministers. Zo houden ze ambitieuze doestellingen op klimaatbeleid tegen. Onze regeringen maken hier maar al te graag gebruik van in de communicatie naar het thuisfront. “We zouden best meer willen doen, maar ja, die Polen, hé?” En zo blijft onderbelicht dat Nederland en België ondertussen minder goed scoren dan Polen als het gaat over duurzame energie. Verder lukt het Polen telkens weer om grote hoeveelheden aan gratis CO2-emissierechten veilig te stellen. Dit drukt de CO2 prijs en ondermijnt zodoende de werking van het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS).
De verklaring voor de Poolse opstelling is simpel: 93% van de elektriciteit wordt geproduceerd door kolencentrales en de sector biedt werk aan meer dan 100.000 mensen. De Poolse economie groeit al jaren sterk, wat uiteraard een stijgende energievraag met zich meebrengt. Deze toegenome vraag wordt op zijn beurt grotendeels opgevuld door nog meer kolen te verstoken. De Poolse regering wil deze groei uiteraard doorzetten. Strikt klimaatbeleid zal er echter voor zorgen dat het huidige model achter de Poolse economische boom moet worden omgegooid. Daarnaast is er de angst dat een strikt klimaatbeleid een transitie naar Russisch gas betekent; niet meteen een populaire boodschap op dit moment.
Katholieke Polen
De encycliek zou het tot noch toe partijoverstijgende verzet tegen klimaatbeleid in Polen kunnen doen kantelen.
90% van de Poolse bevolking is op dit moment rooms-katholiek. De encycliek zou het tot noch toe partijoverstijgende verzet tegen klimaatbeleid in Polen kunnen doen kantelen. Dit is interessant gezien de parlementaire verkiezingen die in oktober dit jaar plaatsvinden, vlak voordat de klimaatonderhandelingen in Parijs van start gaan. Als de paus erin slaagt om het debat in het katholieke Polen op gang te krijgen dan is dit pure winst. Wanneer Polen beweegt in Europa, zal Europa eindelijk opnieuw stappen kunnen zetten voor een ambitieuzer klimaatbeleid. En dat straalt op zijn beurt positief af op bijvoorbeeld de ontwikkelingslanden die – niet altijd even terecht – wijzen naar Europa, omdat die in hun ogen te weinig doet. En zo doorbreken we hopelijk diezelfde redenering als die van onze overheden ten aanzien van Polen “Ja, die Europeanen die doen te weinig, dan zetten ook wij niet de noodzakelijke stappen”.
Ongeveer 65% van de Braziliaanse bevolking is katholiek. Brazilië is een grote speler op het klimaattoneel. Het maakt deel uit van een ‘landenblok’ genaamd BASIC (Brazilië, Zuid Afrika, India en China). Deze landen hebben, als snel opkomende economieën, overeenkomstige belangen. Sinds de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen bundelen ze hun krachten in een gezamenlijke agenda en zijn een machtig blok tussen de allerarmste landen en de opkomende economieën. Krijg je hen mee, dan zetten we een enorme stap in de goede richting.
Tot voor kort had Brazilië een progressieve opstelling. Zo kwam het land tijdens de vorige klimaatonderhandelingen in Lima met “the Brazilian proposal”. Zij stelden een sleutel voor waarmee de huidige onderverdeling tussen arme en rijke landen in het Kyotoprotocol (de zogenaamde annex-1 en niet-annex-1 landen) kon worden opgeheven. Een belangrijke manier om ook ontwikkelingslanden te stimuleren om mee te werken aan het klimaatbeleid.
Echter, klimaat is, ondanks de extreme droogte die het land onlangs teisterde, niet langer een prioriteit van de Braziliaanse regering. Zo heeft het land nog steeds geen ‘klimaatbelofte’ gepresenteerd aan de VN zoals afgesproken bij de laatste top in Lima. Als de encycliek van de paus kan bijdragen aan meer publieke druk en daarmee hernieuwde interesse bij de Braziliaanse beleidsmakers dan zou dit positief kunnen bijdragen aan een bindend akkoord.
Amerikanen
De timing van de klimaat-encycliek vlak voor een bezoek van de paus aan de VS, is geen toeval.
Uiteraard speelt de VS, als de op één na grootste economie en met de hoogste CO2-uitstoot per capita, een cruciale rol tijdens de onderhandelingen. Amerika kent veel klimaatsceptische Republikeinen. De timing van de klimaat-encycliek vlak voor een bezoek van de paus aan de VS, is dan ook geen toeval.
Barack Obama heeft goede wil getoond, bijvoorbeeld door eind vorig jaar een bilateraal klimaatverdrag met China af te sluiten. Goede wil alleen is echter niet genoeg. Zo werd het Kyotoprotocol er nooit geratificeerd omdat het niet door de Senaat kwam. Die situatie moet in Parijs worden vermeden.
Het is maar de vraag of de encycliek hier veel aan kan bijdragen. De reactie van de katholieke Republikeinse presidentskandidaten was ronduit teleurstellend. Rick Santorum riep de kerk op “wetenschap aan de wetenschappers over te laten”. Jeb Bush (!) wist dan weer te vertellen dat “zijn economische beleid niet door bisschoppen wordt bepaald, noch door kardinalen en ook niet door de paus.”
Tot voor kort was ongeveer een kwart van de Amerikaanse bevolking katholiek. Dit cijfer is echter sterk aan het dalen. De opstelling van de presidentskandidaten wordt ook ingegeven door de belangen van hun geldschieters. Waarschijnlijk zullen de gevolgen van klimaatverandering, zoals droogte in Californië, orkanen in Florida en overstromingen in Iowa, een grotere impact hebben op de publieke opinie dan de mening van de paus.
Klimaatvluchtelingen
Momenteel zijn er 26 miljoen klimaatvluchtelingen.
Latijns-Amerika huisvest meer dan 425 miljoen katholieken, wat ongeveer 40% van de totale katholieke bevolking op de wereld is. Bovendien is de huidige (en eerste Latijns-Amerikaanse) paus erg populair in dit werelddeel. In Afrika is ongeveer 15% van de bevolking katholiek, de grootste concentratie is te vinden in Centraal-Afrika.
Veel van deze landen maken, als het gaat om klimaatonderhandelingen, deel uit van de G77. Dit is een landenblok van ontwikkelingslanden die nauwelijks hebben bijgedragen aan klimaatverandering omdat ze simpelweg nooit industrie hebben gekend. Tegelijkertijd worden deze landen wel het hardst getroffen door de gevolgen van klimaatverandering: extreme droogte is een belangrijke oorzaak van veel van hun ellende. Momenteel zijn er 26 miljoen klimaatvluchtelingen. Een groot deel is afkomstig uit deze gebieden. Ze hebben daardoor baat bij een ambitieus klimaatakkoord, maar willen ook financiële hulp voor de kosten die klimaatverandering en klimaatbeleid met zich meebrengt. Hoewel de landen absoluut een punt hebben, zijn hun eisen soms onrealistisch hoog en levert het vaak hevige aanvallen op tegen de ‘Het Westen’. Dat draagt op zijn beurt niets bij om landen als de VS mee te krijgen. Vooral de anti-Amerikaanse retoriek van Zuid-Amerikaanse landen (denk aan Bolivia en Venezuela) doet vaak meer kwaad dan goed.
De paus schrijft in zijn encycliek dat klimaatverandering de armste het hardste treft en roept op tot een herverdeling van de welvaart. Hoewel dit een zeer terechte eis is, kan het ook ertoe leiden dat de G77-landen zich verder in hun klimaatfinancieringsloopgraaf vastzetten. In dat geval zal de encycliek de onderhandelingen juist bemoeilijken. Het zal dus interessant worden hoe zijn woorden gekaderd worden in die regio’s.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier