Wanneer is een wolf een ‘probleemwolf’?

Dat de terugkeer van wolven in Vlaanderen voor- en tegenstanders heeft, is duidelijk. Daarbij wordt al snel het woord ‘probleemwolf’ in de mond genomen, maar tot nu toe is er nog geen enkele probleemwolf gesignaleerd in ons land.

Dat de terugkeer van wolven in Vlaanderen voor- en tegenstanders heeft, zie je duidelijk aan de vele reacties op zowat élk bericht dat over de dieren verschijnt. Daarbij wordt al snel het woord ‘probleemwolf’ in de mond genomen, terwijl het in bijna alle gevallen over natuurlijk wolvengedrag gaat. Dat het natuurlijke gedrag van deze nieuwe toppredator tot probleemsituaties kan leiden, komt in eerste instantie doordat mensen onvoldoende voorbereid zijn op de komst van het dier. In het nieuwe ‘Wolvenprotocol‘ dat Vlaams minister Zuhal Demir goedkeurde, staat helder beschreven wanneer ingrijpen wél noodzakelijk is en hoe dat precies moet gebeuren. Voor alle duidelijkheid: tot nu toe is er nog geen enkele probleemwolf gesignaleerd in ons land.

Het gloednieuwe ‘Interventieprotocol probleemsituaties wolf‘, zoals het document voluit heet, is een gezamenlijke inspanning van Natuur en Bos van de Vlaamse Overheid en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Daarvoor bestudeerden wetenschappers o.a. de ervaringen en visies van 6 Europese landen waar de wolf in opmars is of zelfs nooit is weggeweest. Spoiler alert: ook daar krijgt men haast nooit te maken met een echte probleemwolf. Het uiteindelijke protocol houdt rekening met de specifieke situatie in Vlaanderen en wordt bijgestuurd zodra nieuwe (wetenschappelijke) inzichten zich aandienen.

Wat staat er nu precies in dit document?

Hoe herken je normaal wolvengedrag?

De belangrijkste basis van het wolvenprotocol is het onderscheid tussen natuurlijk en onnatuurlijk gedrag van wolven. Zolang een wolf zich gedraagt zoals wolven zich van nature horen te gedragen, kunnen we hem dat immers niet kwalijk nemen. Het probleem is dat niet iedereen weet wat je van een doorsnee wolf kan verwachten. Dit lijstje met ‘natuurlijk gedrag’ brengt daar verandering in:

Wolven gedragen zich schuw ten opzichte van mensen en vermijden contact.

Jonge wolven (tot en met zes maanden) zijn nieuwsgierig en durven zich dichter bij mensen te vertonen zonder meteen te vluchten.

Menselijke constructies wekken geen angst op bij de wolf. Wanneer er geen mensen in de buurt zijn, zal hij wegen en gebouwen dus niet mijden.

Wolven kunnen zich agressief opstellen t.o.v. honden omdat ze hen zien als prooi of als indringer in hun territorium. In het gezelschap van mensen zijn honden echter veilig (do’s & dont’s over wandelen met je hond in wolvengebied kan je hier nalezen).

Wanneer hij de keuze krijgt, kiest de wolf voor een prooi die minder inspanning vergt. Makkelijk bereikbaar vee komt door eerdere positieve ervaringen soms hoger op zijn verlanglijst te staan dan wilde dieren waar hij veel moeite voor moet doen.

Stoot de wolf op wel érg gemakkelijke prooien, dan doodt hij soms meerdere dieren op hetzelfde moment met de bedoeling er later naar terug te keren. Dat die dieren de volgende dag door hun eigenaars worden weggenomen, weet de wolf niet.

Wanneer spreken we wél over een ‘probleemwolf’?

In uitzonderlijke omstandigheden kan het voorvallen dat een wolf zich anders gedraagt dan we van hem gewend zijn. In het document worden drie gevallen behandeld waarin we kunnen spreken van probleemgedrag:

1. De wolf vormt een gevaar voor mensen

Wolven die meermaals en op eigen initiatief mensen benaderen tot op een korte afstand, vertonen abnormaal wolvengedrag. Wolven die toevallig kort bij mensen opduiken en niet meteen weglopen, horen daar niet bij.

2. De wolf valt meermaals vee aan dat beschermd wordt met een wolfbestendige omheining

Wanneer de gangbare manieren om wolven weg te houden bij landbouwhuisdieren onvoldoende blijken voor een bepaalde wolf, spreken we over een probleemwolf. Voorwaarde daarbij is dat de wolf meermaals in staat is om correct aangelegde wolfwerende omheiningen te omzeilen.

3. De wolf vormt een systematisch gevaar voor honden

Wanneer een wolf zich meermaals toegang verschaft tot een omheinde tuin of erf om er een hond te doden of wanneer een wolf agressief aangelijnde honden benadert, wordt dat aanzien als probleemgedrag.

4. Het dier is een hybride

Tenslotte spreken we ook van een ‘probleemwolf’ wanneer het eigenlijk gaat over een hybride. Die term wordt gebruikt voor de nakomelingen die ontstaan wanneer een wolf zich voortplant met een hond. Zulke dieren gedragen zich als een echte wolf, maar mogen niet verder leven in de natuur omdat ze het voortbestaan van de wolf als ‘zuivere’ soort bedreigen. Het INBO kan d.m.v. DNA-onderzoek bepalen of een dier een hybride is.

Praktijkvoorbeelden uit 2020

Wanneer we bovenstaande informatie toetsen aan voorvallen van de afgelopen maanden, blijkt dat het stuk voor stuk om probleemsituaties en niet om probleemwolven gaat.

Oktober: Wolf achtervolgt ruiter te paard

Wolven associëren paarden niet met mensen en zijn er niet bang van. Zodra de ruiter zijn paard liet halthouden, droop de wolf af. Mogelijk ging het hier om een nieuwsgierige, jonge wolf.

November: Wolf bijt hond dood

Onderzoek wijst uit dat de hond zich buiten de omheining van de tuin, in wolventerritorium bevond. De wolf zag de hond ofwel als prooi, ofwel als indringer.

December: Wolf doodt vijf schapen binnen goede omheining

Alle goede intenties ten spijt, bleek de omheining van deze schapenhouder helaas niet wolfproof. De stroomdraad zat niet aan de buitenkant, zodat de wolf ongehinderd bij zijn prooien geraakte.

Wat als er een probleemwolf opduikt?

De meeste ‘problemen’ met wolven kunnen dus perfect voorkomen worden, door gepaste maatregelen te nemen zoals het aangelijnd houden van honden en het goed omheinen van vee. Ook wanneer een wolf toch zijn boekje te buiten gaat, zal men eerst proberen het dier op andere gedachten te brengen door hem bijvoorbeeld te verjagen of te herconditioneren.

Alleen in extreme gevallen (bijvoorbeeld bij agressie naar mensen of aangelijnde honden) kan de minister toelating geven om een probleemwolf te doden. Dat gebeurt pas na een grondig onderzoek en advies verstrekt door Natuur en Bos en INBO, op basis van de procedures die in het Wolvenprotocol worden uitgelegd. Hier kan je het volledige document nog eens nalezen.

Dit artikel verscheen ook op Onze Natuur.