Goede zaden, slechte zaden: bloemenmengsels voor uw tuin getest

Wie deze zomer in de tuin wil genieten van een weelderige en insectenvriendelijke bloemenweide, moet nu echt gaan zaaien. Maar strooi niet eender wat in de rondte, met veel mengsels doet u meer kwaad dan goed.

Baken een zonovergoten lap gazon af, verwijder met een spade graszoden – met wortels en al. Egaliseer, zaai en hou vochtig. Het is geen raketwetenschap, zo’n bloemenweide aanleggen, maar er schuilen enige addertjes onder het bloemenrijke gras. Veel van de zadenmengsels die aan de man worden gebracht, zijn niet zo vriendelijk voor de biodiversiteit als de producenten u willen doen geloven.

Dat blijkt uit onderzoek van de Hogeschool Gent. Onderzoeksmedewerker Aaron De Decker verzamelde de voorbije maanden 415 mengsels en onderwierp die aan een kritische blik. Een eerste belangrijke vaststelling: heel vaak ontbreekt cruciale informatie. Met name over de samenstelling van de zadenmengsels kom je weinig tot niets te weten. De Decker: ‘Dat is het geval bij de overgrote meerderheid van de mengsels die je in tuincentra zoals Aveve koopt – maar ook in de HEMA of de Action. En dat zijn natuurlijk uitgerekend de plekken waar de meeste mensen zadenmengsels kopen.’

Weten wat je zaait, is nochtans essentieel, want inheemse bloemen verdienen de voorkeur. De Decker: ‘Inheemse soorten zijn soorten die na de laatste ijstijd op eigen kracht naar hier zijn gekomen, toen het ijs terug richting de Noordpool opschoof. Op meer dan tienduizend jaar tijd hebben die planten en bloemen zich aangepast aan de lokale omstandigheden, vaak zijn ze samen geëvolueerd met bepaalde insectensoorten, waardoor insect en plant sterk van elkaar afhankelijk zijn geworden. Je helpt nuttige insecten dus het best als je die inheemse bloemen zaait.’

Exoten, daarentegen, zijn biodiverse stoorzenders. Wanneer de samenstelling van zadenzakjes niet expliciet vermeld werd op de verpakking, nam De Decker contact op met de producenten. In het beste geval kreeg hij netjes antwoord. Alle informatie die hij verzamelde, goot hij in een overzichtelijke spreadsheet. Wat hij daaruit afleidt, stelt allesbehalve gerust: ‘In meer dan de helft van alle zakjes zitten exoten. Minstens een, maar meestal veel meer.’

We leggen ons oor ook te luisteren bij Velt, dat ecologisch tuinieren propageert. Yacine Ryckebusch stipt een ander belangrijk criterium aan: ‘Kies voor zaad dat biologisch geteeld is. Bij de teelt van zadenmengsels die verkocht worden in de supermarkt zijn meestal pesticiden gebruikt. Die pesticiden zijn niet selectief en hebben ook een impact op de bestuivers die je probeert te helpen. Als je zulke zaden dan in je tuin strooit, doe je dáár goed, maar eigenlijk draag je dan bij aan de vervuiling op de plaats waar het zaad geteeld is.’ Wie zeker wil zijn dat er geen pesticiden zijn gebruikt, kan volgens Ryckebusch vertrouwen op het biolabel van de Europese unie.

Gebrekkige informatie en slecht samengesteld zaaigoed dat de biodiversiteit meer schaadt dan bevordert: geraak er maar ’s aan uit, als goedbedoelende maar niet per se goed ingevoerde consument. Daarom onderwerpen wij een selectie zadenmengsels aan een ouderwetse warentest.

‘Top secret’

De Decker: ‘Dit is een schoolvoorbeeld van hoe het níét moet. Op de verpakking staat niets over welke bloemen je mag verwachten. Ik heb Aveve gemaild en gebeld, maar mijn vragen bleven onbeantwoord. Ik ben dan maar een winkel binnengestapt en heb aan de kassa gevraagd wat erin zit. Ik kreeg te horen dat dat “geheim” was. (lacht) Top secret.’

De Decker: ‘Als we er mogen van uitgaan dat de foto op de buitenkant effectief toont wat er in het zakje zit, bevat dit mengsel minstens zes plantensoorten – waarvan welgeteld núl inheemse. Exoten zitten er wel in. Die produceren ook nectar die bruikbaar is voor insecten, maar ze deugen niet als waardplant. Sommige bestuivers, zoals vlinders, leggen hun eitjes op heel specifieke – inheemse – planten. Als de rupsen uit hun eitjes komen, doen ze zich te goed aan de bladeren van die waardplanten. Sommige wilde bijen hebben ook een exclusieve relatie met bepaalde waardplanten, omdat ze hun stuifmeel uit die specifieke soorten halen. De slangenkruidbij heet zo omdat hij afhankelijk is van slangenkruid.’

De Decker: ‘Een extra complicatie is dat sommige van die exoten invasief zijn. Denk aan die Japanse duizendknoop, geen berm of oever in onze contreien ontsnapt er nog aan. Hij heeft geen natuurlijke vijand en kan dus onstopbaar oprukken en inheemse soorten verdringen. We verwachten dat door de klimaatopwarming alsmaar meer exoten invasief zullen worden, omdat ze beter gedijen bij hogere temperaturen, bijvoorbeeld. Daar moeten we echt beducht voor zijn.’

‘Potentieel invasief’

1 op 10 BIRDMIX (Seedshakers, te koop bij Action, prijs: 1,02 euro per 100 gram)

De Decker: ‘Eén puntje omdat ze correct informeren over de samenstelling, maar die samenstelling verdient helaas géén punten.’ In deze seedshaker treffen we dertien soorten – sowieso te weinig volgens De Decker -, en tussen die dertien treffen we nul inheemse soorten en zes exoten aan. Maar hoe zit het dan met die zeven andere soorten? De Decker: ‘Dat zijn bloemen die de voorbije eeuwen door bijvoorbeeld de Romeinen of de Spanjaarden bij ons zijn geïntroduceerd. Zulke soorten vormen op zich geen probleem, die zijn intussen, zeg maar, ingeburgerd.’ Wel problematisch in deze mix: de cosmea, of cosmos. Een aster die oorspronkelijk uit Mexico komt. In Noord-Amerika en Azië staat hij al officieel te boek als invasief, bij ons als ‘potentieel invasief’. De Decker: ‘Het is een populaire plant, die ook heel lang en laat bloeit. Ik vind ‘m lelijk, andere mensen niet.’

Even terzijde: ‘birdmix’ staat er op dit zadenzakje. Houdt die claim steek? De Decker: ‘Eigenlijk niet. Vogels komen niet af op kleurrijke bloemen. Als je die bloemen laat uitbloeien en uitdrogen, zullen vinkjes er in de winter wel iets hebben aan de zaden, maar de meeste mensen vinden verdorde bloemen niet mooi, bijna niemand laat die staan.’

De Decker wijst ten slotte op nóg een minpunt: ‘Nergens staat vermeld voor welke bodemsoort deze mix geschikt is. Als je zaait of plant, vertrek je nochtans altijd van de bodem.’

‘Geen carnavalsmengsel’

De Decker: ‘Je product B-1 zand- en zandleemgrond noemen is misschien niet de slimste marketing, het rolt niet van de tong, maar de informatie is wel volledig en eerlijk. Hier wordt ook vermeld voor welke bodem de zaden geschikt zijn. Nog ’s: de bodem is het begin van alles. Is die nat of droog? Zand, leem, of klei? Dat kan je bepalen met een gemakkelijk trucje. Neem wat aarde en probeer een worstje te draaien. Als dat uiteenvalt, heb je zand. Een worstje: klei. Een worstje met scheurtjes? Leem. Deze mengeling van Ecoflora is bestemd voor leem- en zandleemgrond, en daar kom je in Vlaanderen heel ver mee. Op de samenstelling – vijfentwintig soorten, drieëntwintig inheemse en nul exoten – valt niets aan te merken. Deze mengeling is, kortom, erg goed voor de gemiddelde tuincontext. De prijs ligt een pak hoger dan bij de andere mengsels, dat klopt, maar dat heeft ermee te maken dat ze hun zaden niet uit lageloonlanden halen. Dit zijn ook echt wilde zaden, ze worden niet in kunstmatige omstandigheden gekweekt. Voor zulke kwaliteit betaal je een meerprijs, maar de slaagkans is ook een pak hoger dan bij de zogenaamde carnavalsmengsels uit de supermarkt.’

‘Lokaal zaad’

9 op 10 MÉLANGE FLEURS SAUVAGES ET PURES (Ecosem, ook online te koop, prijs: 19,42 per 100 gram)

Een bijna perfecte score voor dit mengsel van Ecosem, een spin-off van de Universiteit van Louvain-La-Neuve die alleen lokaal geteelde planten en zaden verkoopt, afkomstig uit België en Noord-Frankrijk. Yacine Ryckebusch van Velt: ‘Wij vinden het ook belangrijk dat je weet wat de herkomst is van je zaaigoed. Knoopkruid vind je bij ons, maar ook in landen als Polen. Lokale soorten zijn het best aangepast aan de omstandigheden en aan de lokale bestuivers, bijvoorbeeld door hun bloeimoment. Hoe inheemser, hoe beter dus.’ De Decker is ook zeer te spreken over de gekozen bloemen: ‘Zesentwintig tel ik er, waarvan zestien inheemse, en ook – interessant – één neo-inheemse soort. Dat zijn soorten die in de toekomst inheems zullen zijn door de opwarming van het klimaat.’ De Decker: ‘Wij zien nu libellen en vlinders die hier tien, twintig jaar geleden nooit werden waargenomen. Qua planten moet je onder andere denken aan dille, koriander en marjolein, aromatische kruiden die je nu nog in de supermarkt moet kopen, maar die bij ons in het wild zullen voorkomen en die prachtig bloeien.’

‘Hier is over nagedacht’

Dit mengsel van Nederlandse makelij schiet de hoofdvogel af. Peperduur, akkoord, maar op alle vlakken superieur: ‘Over alles is nagedacht.’ Drieëndertig verschillende bloemen, waarvan zesentwintig inheemse en geen enkele exoot. Het mengsel is geschikt voor alle bodemtypes, behalve zware kleigrond, maar die vind je amper in Vlaamse tuinen. Dit mengsel onderscheidt zich door een grote bloeiboog: de producent belooft bloeiende bloemen van mei tot en met november, uitzonderlijk lang vergeleken bij de andere mengsels. Bovenop de perfecte score maakt De Decker ook de felicitaties van de jury over: ‘Er zitten enkele minder courante interessante grassoorten in de mix, waaronder reukgras. Dat is een inheemse grassoort die heel traag groeit, met een speciale sierlijke bloeiwijze, die door zandoogjes gebruikt wordt als waardplant. In andere mengsels vind je vooral grassen die je niet wil. Soorten als witbol en roodzwenkgras, die sterk woekeren en die je bloemen wegduwen. Na twee, drie jaar zal je bloemenweide helemaal vergrassen, en dat is natuurlijk het tegendeel van wat je wil.”

‘Mest is mest’

2 op 10 BLOEMENMENGSEL VLINDERS (DCM, te koop in tuincentra als Eurotuin en Floralux, prijs: 2,30 euro per 100 gram)

De Decker: ‘Tweeëndertig soorten, waarvan maar vier inheemse en maar liefst elf uitheemse. Maar er is nog meer slecht nieuws: dit mengsel bevat ‘organische bodemverbeteraar’. Als consument heb je er het raden naar, en toen ik contact nam met DCM, hielden ze vol dat er geen meststof in zit, ‘want er zit geen nitriet in.’ Maar volgens een medewerker van DCM zit er wel Vivifos in, fosfor, en dat is natuurlijk ook gewoon een meststof. Meststof maakt je bodem rijker, waardoor grassen zullen woekeren. Bloemen en kruiden hebben net baat bij een voedselárme grond. Als je dit in je tuin strooit, bereik je het tegendeel van wat je eigenlijk wil bereiken. Ik geef toch nog twee punten voor de vier inheemse soorten en voor de klantvriendelijkheid.’

‘Nietsdoen’

Yacine Ryckebusch van Velt geeft nog een laatste tip mee: ‘Je kunt ook proberen om een bloemenweide aan te leggen zónder te zaaien. Tenzij je tuin recent is heraangelegd, en aarde is aangevoerd van elders, zitten de interessantste zaden gewoon in de bodem in jouw tuin. Die zijn aangewaaid uit de buurt en dus vanzelf aangepast aan de lokale omstandigheden en de omgeving. Het enige wat je dan moet doen is mee doen met Maai Mei Niet (lacht). Laat het gras groeien en kijk wat er spontaan naar boven komt. Als dat margrieten zijn, weet je dat die daar horen. Die kan je ze volgend jaar eventueel helpen door margrietenzaad bij te zaaien. En als je meer dan een keer meedoet met Maai Mei Niet, zullen ze zich sowieso vermeerderen, want het effect van Maai Mei Niet, dat hebben we vorig jaar vastgesteld bij de telling, is cumulatief.’