Journalistiek ontaardt in dramamakerij

Live televisieverslaggeving heeft niet langer in de eerste plaats met nieuwsgaring, maar gewoon met een domme aanwezigheidspolitiek te maken.

Het trieste dieptepunt van de televisieverslaggeving op onze Vlaamse zenders over de terroristische acties in Frankrijk van de voorbije week viel vrijdagmiddag te bekijken. Een dame die duidelijk barstensvol adrenaline en mogelijk ook met te veel testosteron zat – uit plaatsvervangende maar eerlijke schaamte zullen we haar naam niet noemen – verscheen live in beeld met een opgewonden stand-up, haren in de wind, blauwe zwaailichten in de achtergrond. Ze sleurde haar camera- en geluidsman er met naam en toenaam bij en nam een aanloop naar wat een persoonlijke bestorming leek te zullen worden van de drukkerij ten noorden van Parijs waarin de twee terroristen verschanst zaten die twaalf mensen doodschoten in en voor het kantoor van het satirische weekblad Charlie Hebdo, om vervolgens niet verder te geraken dan de boodschap dat ze niet bij de plaats van het gebeuren konden komen, want dat alles was afgezet door de politie. Véél politie! Wat een afknapper.

Er kwamen nog enkele nietszeggende gesprekjes met toevallige voorbijgangers, bewoners van de gemeente Dammartin-en-Goële waar het allemaal gebeurde. Het belangrijkste wat die te melden hadden, was dat ze zoiets nog nooit hadden meegemaakt – dat was pas nieuws. Voorts wisten zij uiteraard evenmin wat er zich op het bedrijfsterrein afspeelde.

Na dit minutenlang aanslepende non-event werd er snel overgeschakeld naar de Porte de Vincennes in Parijs, waar een gijzeling in een Joodse supermarkt begonnen was. Ook daar wat opgewonden standjes, wat niet-informatieve babbels met passanten, wat berichtjes los uit de pols die niet altijd correct waren.

Een voorzichtige schatting leert dat er minstens zes journalisten van de VRT-nieuwsdienst ter plekke waren (cameraploegen niet meegerekend). Ze waren niet de enigen. Op beide locaties troepten honderden journalisten samen die erbij wilden zijn, erbij móésten zijn, ondanks het feit dat hun aanwezigheid geen noemenswaardige meerwaarde bood. Blijkbaar hoeft dat niet meer.

Banale aanwezigheidspolitiek is tegenwoordig een voorname insteek voor televisiezenders, je moet je kijkers kunnen overdonderen met de idee-fixe dat je een rol speelt in het verhaal, hoe belachelijk dat ook klinkt. Voor zover voorlopig bekend, is de enige televisiejournalist die de dag van de dubbele ontknoping rond de terroristische acties een belangrijke rol speelde, de man die toevallig op een goed moment naar het bedrijf in kwestie belde en tot zijn verbazing een van de terroristen aan de lijn kreeg, die beleefd een korte motivering van zijn acties gaf. Mogelijk de enige motivering uit de eerste hand die we te horen zullen krijgen, want alle daders zijn doodgeschoten.

De rest van de televisiepersmeute leverde geen substantiële bijdrage aan het vergroten van het inzicht – meute is hier misschien niet het juiste woord, want het doet mij denken aan de horden honden die worden losgelaten om vossen op te jagen, maar die bevinden zich tussen de jagers en het wild, en niet achter de jagers, zoals de journalisten in en boven Parijs. Het is ontnuchterend in een drama met een focus op persvrijheid, via de aanslag op Charlie Hebdo dat het ook eerder van de op visueel spektakel gestoelde aanpak moest hebben dan van de pure informatie, te moeten vaststellen dat televisienieuwsdiensten meer dan ze ooit zullen toegeven op dramatiseren draaien, en niet langer op nuchter informeren.

Ik sta ook telkens weer verbaasd bij het zien van hoe getormenteerd nieuwsanker Martine Tanghe van de VRT kan kijken, zelfs in een live gesprek met een collega in de studio. Martine kan echt doen alsof ze persoonlijk al het leed dat door terroristische acties veroorzaakt wordt, moet torsen. Pakkend drama dat een prijs moet kunnen krijgen, een toneelprijs, want het is uiterst geschikt voor het theater. Maar is het wenselijk dat journalistiek zo ver van de neutrale informatiegaring wegdrijft dat het puur drama wordt? Alsof wat er gebeurde niet volstond om een dramatische sfeer te creëren, om collectieve woede en globaal verzet uit te lokken. Dan zijn Stef Wauters en de zijnen op het VTM-nieuws toch meer journalist en minder ‘drama queen’.

Dat persfotografen als muskieten – nog zo’n ingeburgerde term met een negatieve connotatie om ons vak te beschrijven – op zo’n plek neerstrijken is begrijpelijk. Je weet nooit waar het meest illustratieve beeld te schieten valt. Dat sommige journalisten erbij willen zijn om de basis te leggen voor doorwrochte reconstructies of analysen van wat er precies aan de hand was, is logisch. Maar zou die taak niet gemakkelijker worden als daar niet die horden opdringerige wij-moeten-er-per-se-bij-zijners zouden opduiken?

We moeten ons echter geen illusies maken: televisiedramajagers zullen niet verdwijnen, integendeel. Voor solide informatie moet je niet meer op het televisienieuws afstemmen, want het zuigt je mee in een stroom van non-events, dramamakerij, volksvermaak. Als je meer geboeid wordt door spektakeltheater dan door afstandelijke nieuwsverslaggeving zit het natuurlijk wel goed.