Gal: ‘De moordenaars van Charlie Hebdo hebben gewonnen’

Knack-tekenaar GAL is een van de perstekenaars die in het nieuwe boek ‘Het is maar om te lachen’ zijn visie geeft over de grenzen van de vrije meningsuiting en humor. Hij vertelt ook hoe de aanslag op Charlie Hebdo bij hem aankwam, exact een jaar geleden.

Je zal het maar zijn, perstekenaar. Elke dag moet je inspiratie vinden, op geestige wijze inspelen op en commentaar leveren bij de actualiteit. Je moet voortdurend hoofd- en eindredacteurs en verantwoordelijke uitgevers trotseren. En eens in de zoveel tijd speelt er wel ergens een collega zijn baan kwijt, of wordt hij – zo mogelijk nog efficiënter – doodgeschoten. Het leven is geen lachertje voor de cartoonist. Het is maar om te lachen gaat na hoe Vlaamse perstekenaars van verschillende generaties tegen hun vak aankijken. Hoe werken ze? Is de Vlaamse perswereld in de loop van de voorbije jaren veranderd? Botsen de tekenaars vaak op de grenzen van de vrije meningsuiting en de humor? Hoe kwam het nieuws van de aanslag bij Charlie Hebdo bij hen aan?

Dit unieke boek bevat interviews met GAL, Ian, Ilah, Kim, Lectrr, Wauter Mannaert, Marec, Pirana, Steve en Zaza. Dave Sinardet schreef het nawoord. De teksten zijn van de hand van Michaël Bellon, Anne Brumagne, Roel Daenen, Joyce de Badts, Kurt Snoeckx, Dirk Vandenberghe, Tim Van der Mensbrugghe, Sofie Mulders, Liza Noteris, Patrick Verstuyft en Walter Zinzen.

Die laatste had een gesprek met Knack-tekenaar GAL. Een uittreksel:

Op de dag dat dit boek verschijnt, 7 januari, is het een jaar geleden dat de aanslag op Charlie Hebdo werd gepleegd. De overlevende redacteurs hebben aangekondigd dat ze geen cartoons over de islam meer publiceren. Hebben de moordenaars dan toch gewonnen?

‘Ja, maar, ik denk, of beter, ik hoop dat dat maar tijdelijk is. Ik spreek nu voor mezelf: er komt misschien een moment dat ik me verplicht zal voelen een tekening te maken die opschudding zou kunnen veroorzaken in de moslimgemeenschap of in rechtse kringen. Want ook tegen rechts moeten we in gaan, niet alleen tegen de moslims. Dan ga ik die tekening maken. Maar misschien moeten we ons toch eens bezinnen. Wolinski, de tachtigjarige vermoorde Charlie Hebdo-tekenaar, was daar ook mee bezig. “Loont het allemaal wel de moeite?”, vroeg hij zich af. Tja, hij dacht misschien aan het feit dat Charlie Hebdo toen op sterven na dood was. (lacht) Maar waar ik mee zit, is dat al die Mohammed-cartoons voor polarisatie zorgen, aan beide zijden. En nee, ik zal het niet laten een tekening te maken als het nodig is. Maar hier in Brussel zie ik de polarisering haast letterlijk toenemen. En anderzijds zijn er dan mensen als Benno Barnard die heftig tekeer gaan tegen hoofddoeken en zo. Hoewel: de laatste tijd horen we niet zoveel meer van hem. Die polarisering als gevolg van de Mohammed-cartoons, daar zit ik mee. En soms maak ik mezelf verwijten. “Hoe zit je nu te denken?”, zeg ik dan tegen mezelf, terwijl ik toch een vrij verdraagzaam iemand ben.’

Is het niet zo dat vrije meningsuiting vaak beperkt wordt tot spotten met de islam? Lachen om Mohammed: als dat kan, is er geen vuiltje aan de lucht, schijnen sommigen te denken.

‘Dat is inderdaad een negatief gevolg van vooral die Deense cartoons. Lachen met de Katholieke Kerk is toch van een andere orde. Natuurlijk, we leven in een vrije maatschappij. Ik heb tien keer zoveel tekeningen gemaakt over de Kerk als over de islam.

Toen de herrie met die Deense cartoons losbarstte, vroeg Rik Van Cauwelaert, toen hoofdredacteur van Knack, me om al die tekeningen bij elkaar te zoeken. Hij wilde ze publiceren om te laten zien dat we met de Roomse Kerk lachen. Maar nog voor ik alle tekeningen bij elkaar had kreeg ik ineens te horen dat het niet doorging. Waarom heeft hij nooit gezegd. Heeft hij een bescheiden wenk gehad? Ik weet het niet. Nu, ik volg andere tekenaars op internet en zoveel tekeningen over de islam kom ik niet tegen. Charlie Hebdo heeft misschien een fout gemaakt door de vrije meningsvlag uit te hangen. Dat lachen met Mohammed vrije meningsuiting is. Dat is niet wat ik denk.’

Moet je als tekenaar mensen kunnen kwetsen? En ik bedoel niet de gezagsdragers maar gewone mensen?

‘Nog niet zo lang geleden kwam ik een vriendin tegen van wie ik zelfs niet wist dat ze gelovig was. Die vond dat lachen met de godsdienst niet kan. Ik vind dat het wél kan. Want de godsdienst heeft enorm veel kwaad aangericht in mensenlevens. Ik neem mezelf als voorbeeld. Mijn jeugd was geen plezierige tijd, want men heeft ons een schuldgevoel aangepraat over alles en nog wat. Masturberen bijvoorbeeld was een doodzonde! Maar er was zoveel waarover je je schuldig kon voelen, terwijl het om dingen ging die normaal waren, zeker op die leeftijd wanneer je veel experimenteert. Daarom vind ik dat je met godsdienst mag lachen, omdat die zoveel onheil aanricht, ook nu nog. Dus niet alleen lachen met de islam, maar ook met het christendom en zelfs met de vriendelijke boeddhisten. In tegenstelling tot sommige andere tekenaars wil ik meestal, maar niet altijd, zin geven aan mijn tekeningen. Ze moeten relevant zijn en niet alleen maar grappig. Mijn tekeningen zijn trouwens meestal niet zo grappig. Ik wil een idee visualiseren, dus met zo weinig mogelijk woorden. Johan Anthierens heeft mijn tekeningen ooit grafische puntdichten genoemd. Gedichten dus, maar wel met een grafische dimensie. Een actualiteit verwerken in een beeld. Daar gaat het om. Over mijn tekeningen is nagedacht: hoe de actualiteit verbeelden? Dus nooit een grap om de grap. Anderen mogen doen wat ze willen natuurlijk, maar mijn ding is het niet.’

Is dat het verschil met rechtse tekenaars,die alleen maar grappig willen zijn?

‘Misschien wel, ja. Een van die rechtse tekenaars heb ik goed gekend: Alidor, pseudoniem van Paul Jamin, overleden in 1995. Hij heeft onder meer voor De Nieuwe en De Standaard gewerkt. Tot op het einde van zijn leven is hij bevriend gebleven met Léon Degrelle. Hij bezocht hem regelmatig. (Voor en tijdens de oorlog was Degrelle leider van Rex, een fascistische beweging. Met het door hem opgerichte Waals Legioen vocht hij aan het Oostfrontsamen met de Duitsers. Na de oorlog verbleef hij in ballingschapin het Spanje van Franco, red) Alidor was inderdaad een grappig man, cynisch ook, want hij heeft na de oorlog in de dodencel gezeten. Hij was ongelooflijk knap en vaardig. De karikaturen die hij maakte, worden niet meer gemaakt. Zelf ben ik niet zo vaardig. Mijn waardering voor Alidor heeft dus niets met zijn gedachtegoed te maken, waar we niet zoveel over praatten. Ik vermoed dat hij als fascist gestorven is. En toch heb ik nog briefjes van hem, waarin hij zijn waardering uitsprak voor tekeningen van mij, hoewel mijn ideeën volstrekt het tegendeel waren van de zijne. Maar in zijn tekeningen vermeed hij wel rechtse en zeker uiterstrechtse thema’s.’

Een paar dagen na Charlie Hebdo stuurde Bart De Wever de door jou gemaakte tekening van hem de wereld rond onder het motto: ‘Beledigd worden is de prijs van de vrijheid, en wij betalen die met plezier’. Hoe vond je dat?

‘Het was het zoveelste bewijs van de handigheid van die man. Zoals hij die tekening nu interpreteerde was de context volledig weg. Ik heb die tekening gemaakt tijdens de verkiezingscampagne, toen heel wat Vlaams-Belangers overliepen naar de N-VA. Mijn tekening was een waarschuwing: de N-VA zal ook het gedachtegoed van Vlaams Belang overnemen. Uiteindelijk heb ik niet meer gedaan dan zijn gezicht vol pukkels gezet, allemaal logootjes van het Vlaams Belang en één grote pukkel onder zijn neus. Op de achtergrond roept partijgenoot Peumans: “Ik zei het je nog, Bart!” Mijn eigen schoonzus, Brigitte Raskin, vond dat niet mijn beste tekening. Maar als je ziet en hoort wat De Wever, Francken, Homans allemaal uitkramen in verband met asielzoekers en vluchtelingen, denk ik niet dat ik er zoveel naast zat.’

Je bent nu meer dan een halve eeuw waarnemer en chroniqueur van heel wat crises in België en de wereld. Ben je een beetjeo ptimistisch over de toekomst of juist niet?

‘Ik vraag me al heel lang en heel vaak af of veel ellende in de wereld niet veroorzaakt wordt door het Palestijns-Israëlisch conflict. Als dat conflict opgelost had kunnen worden, dan zou de wereld er nu veel beter voor staan, denk ik. De islamisten zouden dan niet hebben kunnen beweren dat alles de schuld is van Israël, van de Verenigde Staten of het Westen. Soms bekijk ik een tekening die ik daar vroeger over heb gemaakt met Golda Meir (premier van Israël van 1969 tot 1974, red) en Nixon (president vande VS in dezelfde periode, red). Als ik daar nu Netanyahu en Obama van maak, dan is die tekening nog altijd actueel. Voor mij is dat conflict oplossen prioriteit nummer één. Komt die oplossing er ooit? Dat weet ik niet. Is de toekomst daardoor in gevaar? Dat weet ik niet. Maar het is wel iets dat mij raakt. Ik heb ooit een tekening gemaakt van de Egyptische president Nasser (1956-1970. In 1967 sloot hij de Golf van Akaba af voor Israëlische schepen,wat het begin was van de Zesdaagse Oorlog, red). Hij knijpt de keel dicht van een schreeuwende persoon, Israël. Die tekening was heel fout. Maar ik was toen nog onder de indruk van wat de joden is aangedaan tijdens de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en alles wat daarmee te maken heeft. En dat wil ik ook niet minimaliseren, begrijp me niet verkeerd. Maar over de manier waaropde Israëli’s de Palestijnen behandelden wist ik toen nog niets. En ik dacht, zoals zovelen toen, dat Israël het slachtoffer was van agressie. Terwijl de Palestijnen de echte slachtoffers waren en nog steeds zijn. En zo blijven die vicieuze cirkels maar draaien: verdrukking van de Palestijnen met nieuwe joodse nederzettingen in Palestijns gebied, geweld tegen joden als reactie — ook in Europa, denk maar aan de aanslag op het Joods Museum in Brussel –nieuwe verdrukking, nieuw geweld. Dat vind ik afschuwelijk.’

Walter Zinzen