Gratis advocaat afschaffen is ondemocratische maatregel

Nee Annemie Turtelboom, het moet niet minder worden, maar meer. En beter. Want anders wordt dit een besparing die op termijn heel duur uitvalt: op de barrikaden van de verbittering en de zelfrechting.

Besparingen zijn soms niet wat ze lijken. Minister van Justitie Annemie Turtelboom wil een einde stellen aan de stijging van de kosten van rechtsbijstand. Een stijging van 20 miljoen euro twintig jaar geleden tot 78 miljoen euro verleden jaar zou haar op het eerste gezicht gelijk geven.

Het probleem kan echter ook omgekeerd bekeken worden: investeren we in juridisch advies en begeleiding niet te weinig? In Nederland beloopt dat budget 470 miljoen euro, of meer dan het viervoudige per inwoner (27,78 euro tegenover 4,8 eurobij ons) terwijl er in Nederland overigens al een remgeldregeling bestaat.

Los van het budget moet eerst eens bekeken worden wat in ons juridisch landschap de laatste jaren eveneens veranderde.

Om te beginnen kenden we een nooit geziene wetsinflatie – ook door juristen wel eens “wetgevende diarree” genoemd – met alle complicaties en rechtsonzekerheid die daar dan bij hoort. Je kan dus rustig stellen dat ook voor modale problemen als huishuur en consumentencontracten stevige juridische ruggensteun meer dan nodig is. Wanneer de invorderingsfabrieken op volle toeren draaien swingt ook daar het hoogtechnologisch misbruik de pan uit.

Pas begin maart bracht het Netwerk tegen Armoede een voorspelbaar maar ontstellend dossier uit over misbruiken bij gerechtsdeurwaarders en incassobureaus die torenhoge boetes uit de hoed toveren met illegale kleine lettertoverstokken – of noem het lijmstokken.

Die invorderingsindustrie negeert systematisch het wettelijk bestaand alternatief van de (gratis) minnelijke schikking en veroorzaakt zo zelf een vermenigvuldigingsdans aan deels vermijdbare en deels onwettige kosten.

Op de rechter kan de burger hier nauwelijks vertrouwen stellen want die moet zich “onpartijdig” opstellen, mag uiteraard niet zelf advies geven en in de meeste gevallen ook niet “ambtshalve” bezwaar formuleren (bv. tegen verjaarde facturen).

Overigens tekent zich bij de magistratuur zelf een verontrustende tendens af. De demotivering of desinteresse in overleg en bemiddeling leidde bij de vrederechters tussen 2005 en 2011 tot een daling met liefst 38% van het aantal minnelijke schikkingen (bijna 50.000 minder). Daaraan beantwoordde logischerwijze een stijging van het aantal procedures: 42% of bijna 110.000 méér).

Dan is ook niet te verwonderen dat mensen in miserie vaker aankloppen voor rechtsbijstand: het idee van overconsumptie moet met een stevige korrel zout worden genomen. Afgaande op de zelfonredzaamheid van een heel groot publiek is er integendeel schrijnende onderconsumptie.

Misschien is het bij onze beleidsmakers ook niet helemaal doorgedrongen dat de economische crisis ook z’n gevolgen heeft binnen justitie. De kredietcrisis blaast dit jaar zijn vijfde kaarsje uit sinds het falliet van Lehmann Brothers in 2008. De armoedespiraal evolueert steeds sneller: in 2012 steeg het aantal Vlamingen in armoede met liefst een derde.

Het aantal alleenstaande moeders met kinderen is nooit hoger geweest, en samen behoren zij bij de kwetsbaarsten onder de kwetsbaren.

In zo’n omstandigheden is remgeld wel de meest anti-democratische maatregel die kan genomen worden, want lineair, dus blind. Niet de blinddoek van een neutrale gerechtigheid, maar de tunnelvisie van een boekhouder.

Terwijl een rechtstaat die naam waardig de grondrechten van àl haar burgers niet als luxe aanziet, wordt nu een nieuw soort liefdadigheid in het leven geroepen. De klok gaat terug naar vele decennia geleden, toen beginnende advocaten gratis werkten. Een soort onteigening van net-geen-studentenzweet. Als we naar dat ouderwetse kunst-en-vliegwerk van slaafjes in toga terug willen, moeten we daar ook eens in andere sectoren mee experimenteren en kwaliteitslabels checken.

Nee Annemie Turtelboom, het moet niet minder worden, maar meer. En beter. Want anders wordt dit een besparing die op termijn heel duur uitvalt: op de barrikaden van de verbittering en de zelfrechting.