Voedingsexpert: ‘Voordelen van groenten en fruit zijn overroepen’

De Nederlandse voedingsexpert Martijn Katan vindt dat er te veel magische eigenschappen aan groenten en fruit worden toegedicht. ‘De bewijzen voor de these dat groenten en fruit het risico op kanker en hart- en vaatziekten verminderen, zijn maar dunnetjes.’

Je moet drie volkorenboterhammen per dag eten om langer te leven, zegt een nieuwe studie. Neen, geen brood maar havermout, stelt een andere. Melk is voor kalfjes, zeggen sommigen. Onzin, we moeten net veel melk drinken voor later, om osteoporose te voorkomen, klinkt het daarop. Een glaasje wijn? Nee, het risico op borstkanker verhoogt. Toch wel, het vermindert je risico op hart- en vaatziekten… Er gaat geen dag voorbij of er verschijnt wel ergens een nieuwe publicatie over voeding in de media.

Het lijkt wel of voedingswetenschappers de pedalen kwijt zijn en niemand nog weet wat gezond is. “Toch niet”, reageerde professor Martijn Katan, emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam, onlangs in het Radio 1-programma Interne keuken. “De realiteit is dat er de voorbije decennia amper iets veranderde aan de kennis over voeding.”

Katan schreef een verhelderend boek over voedingsmythes, over valse hoop en nodeloze vrees, als reactie op de vele verhalen in de media. Dat de media goochelen met nieuwe studies heeft volgens de Nederlandse voedingsexpert met hun rol te maken. “Van kranten wordt nu eenmaal verwacht dat ze nieuwe feiten brengen. Daarom worden alle voedingsonderzoekjes uitvergroot.” En lezers zijn uitermate geïnteresseerd in hoe ze langer kunnen leven. Als we de dood met een handvol noten per dag kunnen uitstellen, dan hollen we meteen naar de winkel om een voorraad noten in te slaan.

An apple a day…

Martijn Katan doet zelf al 40 jaar onderzoek in de voedingswetenschappen. Een zeer moeilijk onderzoeksdomein, zo stelt hij, omdat de effecten van bepaalde voedingsproducten op de gezondheid moeilijk afzonderlijk te onderzoeken zijn. “Je kunt niet goed vaststellen of broccoli gezonder is dan aardappelen,” legt Katan uit, “al bestaan dergelijke vergelijkende studies wel degelijk.”

Je kunt de gezondheid van een groep mensen die graag aardappelen eten vergelijken met de gezondheid van mensen die gek zijn op broccoli. Als de laatsten iets langer leven, dan kun je statistisch berekenen dat broccoli de kans op een langer leven met x procent vergroot. “Dat kan mathematisch wel kloppen, maar het is niet realistisch”, zegt Katan. De broccoli-eters zijn misschien slanker, of bewegen meer, of roken minder. Je kunt nooit twee exact dezelfde groepen vinden met enkel die groenteconsumptie als verschil. Daarvoor is een experiment nodig waarbij tienduizend mensen met de dobbelsteen in twee groepen worden verdeeld, waarvan de ene 10 jaar lang aardappelen krijgt en de andere broccoli. Dat is niet uitvoerbaar.

Martijn Katan vindt de voordelen van groenten en fruit alvast overroepen. “Er worden magische eigenschappen aan toegedicht. Zo zouden groenten en fruit het risico op kanker en hart- en vaatziekten verminderen”, zegt hij. “De wetenschappelijke bewijzen daarvoor zijn echter dunnetjes.” Groenten en fruit brengen een paar vitaminen en mineralen aan en bevatten weinig calorieën. Wie er veel van eet, loopt daarom minder risico op overgewicht en doet op die manier iets voor zijn gezondheid. Bovendien doen groente-eters ook iets voor het klimaat, omdat ze doorgaans zuiniger zijn met vlees. Maar of je met de voedingsmiddelen kanker en hartziekten kunt voorkomen, betwijfelt professor Katan. “An apple a day keeps the doctor away? Als je goed kunt mikken wel”, grapt hij.

Aspartaam

In zijn boek besteedt hij ook aandacht aan kankerverwekkende chemicaliën. “Chemische substanties in de voeding roepen altijd weerstand op. Terwijl we ons daar eigenlijk geen zorgen over moeten maken. Zulke substanties worden op ratten getest. Van de dosis waar ratten gezond bij blijven, neemt men 1 honderdste als maximale dosis voor de mens. Dat is een prima systeem en zorgt ervoor dat ons voedsel veilig is. Zelfs als je er zeer veel van zou eten.”

Neem nu aspartaam, volgens Katan een onschuldig en onschadelijk eiwit. “Niemand hoeft zich zorgen te maken over aspartaam, maar als je dat toetert, wordt er meteen gefluisterd dat je betaald wordt door de industrie.” Ook andere zoetstoffen, natuurlijke en synthetische, werden uitgebreid onderzocht en getest, en zijn alle veilig. “Wat niet wegneemt dat het nog steeds gezonder is om gewoon water te drinken als je dorst hebt, in plaats van lightfrisdrank”, voegt hij eraan toe. “Het zuur in frisdrank is slecht voor de tanden.”

Kankerverwekkende omstandigheden kom je dan weer tegen op plekken waar ze helemaal geen argwaan opwekken. In een vliegtuig bijvoorbeeld. Vliegtuigpersoneel, maar ook frequent flyers, vertoeven regelmatig op 8 tot 10 kilometer en krijgen daar een behoorlijke dosis ioniserende straling (kosmische straling) binnen. Wie vaak hoog in de lucht vertoeft, heeft daardoor een licht verhoogd risico op kanker.

Natuurlijk en bio

Zijn biobonen gezonder dan gangbare bonen? Voor Martijn Katan, die veel sympathie voelt voor idealistische bioboeren, is dat een pijnlijke vraag. “Nee, helaas, biobonen zijn niet gezonder dan gewone bonen”, antwoordt hij. Wat niet betekent dat biolandbouw geen andere voordelen biedt, zoals voor het milieu. De oprechte kleinschalige bioboeren zorgen goed voor het landschap en voor hun dieren. Maar van de wet hoeft dat niet: voedsel mag bio heten zodra er geen kunstmest en enkel bepaalde bestrijdingsmiddelen aan te pas zijn gekomen.

Helaas heeft bio ook soms nadelen voor de gezondheid. “Aan biobrood wordt doorgaans geen jodium toegevoegd en aan biomargarine geen extra vitamine D”, stelt Katan. “Terwijl we beide elementen wel in voldoende mate moeten opnemen en daarvan tekorten dreigen.”

Toegevoegd is niet per definitie slecht. Sommige vitamines kun je zelfs beter in supplementen innemen dan via voeding. Foliumzuur bijvoorbeeld. Vrouwen die van plan zijn zwanger te worden, moeten extra foliumzuursupplementen slikken, omdat ze op die manier het risico op een baby met open ruggetje sterk verminderen. Met foliumzuurrijke voeding loop je niet ver: in 10 sinaasappels zit evenveel foliumzuur als in 1 tabletje. Extra vitamine C slikken om verkoudheden en andere luchtweginfecties te voorkomen, lacht Martijn Katan dan weer weg. “Met vitamine C kun je geen luchtweg-infecties voorkomen, maar het klopt wel dat je met 1 gram vitamine C per dag de duur van je volgende verkoudheid met een halve dag inkort”, zegt hij. “En als je dat via natuurlijke weg wilt doen, moet je iedere dag 18 appelsienen eten.” ‘Natuurlijk’ is enkel een reclameslogan en betekent helemaal niets, schrijft Katan in zijn boek. Synthetisch kan soms beter zijn, en soms niet.

Wat dan wel?

Als zo veel gezondheidsverhalen overdreven of gewoon onwaar zijn, wat kunnen we dan wel doen om gezonder en langer te leven? “Vrij veel”, besluit Martijn Katan. “Niet roken, voldoende bewegen, letten op je gewicht, zoutgebruik matigen omwille van je bloeddruk, de juiste vetten kiezen omwille van je cholesterol en voldoende vezels opnemen voor een goede darmtransit. Suiker beperk je beter, omdat suikerrijke producten meestal dik maken, én de suiker is slecht voor je tanden. Wijn, bier en andere alcoholische dranken drink je voor je plezier en niet voor je gezondheid.”