Huidkanker begint meestal niet met een vreemd moedervlekje: waar moet je op letten?

90 procent van de gevallen van huidkanker zijn hoofdzakelijk carcinomen, en geen melanomen. Hoe herken je ze en wie loopt het meeste risico?

Huidkanker is de meest voorkomende kanker in België, blijkt uit cijfers van Stichting Kankerregister: bij 40 procent van de kankerdiagnoses gaat het om huidkanker. Elk jaar telt België zo’n 44.000 nieuwe gevallen. Gemiddeld krijgt één Belg op vijf huidkanker voor de leeftijd van 75 jaar oud. De Stichting tegen Kanker voorspelt dat er tegen 2030 maar liefst 77.000 gevallen van huidkanker zullen zijn en spreekt van een ’tsunami’. Gelukkig stijgt het aantal overlijdens minder spectaculair dan het aantal huidkankers.

In tegenstelling tot wat je zou denken is niét het veranderende moedervlekje (melanoom) de meest voorkomende vorm van huidkanker, maar wel het basocellulair carcinoom en spinocellulair carcinoom. Beide komen voor in de buitenste laag van de huid (de opperhuid), die heel wat zonlicht te verwerken krijgt.

Het carcinoom klinkt weinig bekend in de oren. Toch is maar liefst 70 procent van de huidkankers een basaalcelcarcinoom. ‘Gelukkig is dit type niet gevaarlijk’, zegt dokter Thomas Maselis, dermatoloog, stichter en voorzitter van Euromelanoma België, het netwerk van Europese dermatologen. ‘Het voordeel van deze kanker is dat er haast geen kans op uitzaaiingen is. Spinocellulair carcinoom, wat ongeveer 20 procent van de huidkankers uitmaakt, is iets venijniger en kan in het laatste stadium wel uitzaaien. En dan zijn er nog de gekende melanomen. Dat zijn pigmentcellen, die zo goed als niet gehecht zijn aan de buurcellen aangezien ze moeten kunnen rondreizen om pigment aan te maken. Als die pigmentcellen ontaarden, worden het heel snel metastaserende tumoren, die elders in het lichaam kunnen doordringen.’

Melanomen zijn slechts verantwoordelijk voor 10 procent van de huidkankers, maar wel voor 90 procent van de sterfte door huidkanker. Vandaar dat de voorbije jaren de focus van verschillende sensibiliseringscampagnes heel sterk op die melanomen lag. Maar dat maakt non-melanoomhuidkanker niet minder belangrijk.

Vergeten beroepsziekte

Naar aanleiding van de Werelddag tegen non-melanoomhuidkanker op 13 juni ging in België de campagne “Check Your H” van start om de aandacht te vestigen op het belang van bescherming en controle van de huid in het algemeen, en in het bijzonder van de H-zone (de ogen, de oren, de neus en de nasolabiale zone) van het gezicht. Dat is de zone die het hele jaar door wordt blootgesteld aan UV-stralen.

Vooral bepaalde risicogroepen moeten worden gesensibiliseerd. Uit onderzoek blijkt namelijk dat het risico op non-melanoomhuidkanker een disproportionele impact heeft op buitenwerkers, zoals horecapersoneel op terrassen, postbodes, tuiniers, straatvegers, landbouwers, bouwvakkers, zeelui en politieagenten op straat.

Werknemers die vijf jaar buitenarbeid verrichten, hebben drie keer meer risico op huidkanker. Non-melanoomhuidkanker is dan ook een van de meest voorkomende werkgerelateerde ziektes in Europa. De coronamaatregelen die buitenarbeid aanmoedigen, komen de situatie niet ten goede.

Covid-19

Non-melanoomkanker is gelukkig een van de gemakkelijkste huidkankers om te behandelen, op voorwaarde dat hij op tijd ontdekt wordt. ‘Een vroegtijdige diagnostiek is essentieel’, benadrukt medisch oncologe Vibeke Kruse. ‘Als we er vroeg genoeg bij zijn, kan het letsel chirurgisch verwijderd worden om problemen in de toekomst te vermijden. Wacht je te lang, bestaat de kans op uitzaaiingen. Dat zijn de patiënten die bij de medische oncologen terechtkomen. Gelukkig zien wij in de praktijk quasi nooit basaalcelcarcinomen. Patiënten met spinocellulair carcinoom zijn eveneens zeldzaam, maar reageren doorgaans goed op immuuntherapie. Wat we als oncologen daarentegen wel frequent zien, zijn melanomen, omdat ze de neiging hebben om snel uit te zaaien naar de lymfeklieren en de rest van de organen. Zelfs een melanoom van minder dan 1 millimeter heeft een risico op uitzaaiingen. Maar ook in die gevallen werkt immuuntherapie goed, waardoor deze kanker veel beter dan vroeger kan worden behandeld.’

Kruse merkt momenteel meer ernstige kankers op dan normaal, iets wat ook de Stichting tegen Kanker rapporteert. Daar zit covid-19 voor iets tussen. In het begin van dit jaar werden 40 procent minder huidkankers vastgesteld omdat mensen niet op consultatie konden, wilden of mochten komen. Nu de druk van covid-19 wegvalt, begint een inhaaloperatie en verwacht men dat het aantal gevallen in de tweede helft van het jaar fel zal toenemen.

Waar moet je op letten?

De beste behandeling is: vermijden dat tumoren ontstaan. ‘Het is zo ontzettend belangrijk dat je je huid regelmatig checkt op veranderingen en bij twijfel naar de huisarts gaat’, beklemtoont Maselis. ‘Een jaarlijkse huidkankerscreening op bevolkingsniveau, zoals in Vlaanderen al gebeurt met borst- en darmkanker is niet haalbaar en heeft ook weinig zin. Mensen die al huidkanker gehad hebben of zij met een verhoogd risico, moeten sowieso jaarlijks op controle.’

Maar voor een zelfcheck moet je natuurlijk wel weten waar je naar moet uitkijken. Huidcarcinomen zijn immers moeilijker zelf op te sporen dan melanomen. Waarop moet je dan letten? Maselis: ‘Een basocellulair carcinoom komt vooral voor op lichaamsdelen die verbrand geweest zijn. Je herkent ze aan een rood, doorzichtig of parelmoerglanzend vlekje of aan een wondje dat niet spontaan geneest. Zoiets moet altijd een alarmbelletje doen afgaan. Het spinocellulair carcinoom zit vaak op chronisch aan de zon blootgestelde lichaamsdelen zoals de randen van het oor, de neus, het voorhoofd, de neus, of op een kaal hoofd. Het zijn rode vlekjes met schilfering die steeds dikker worden met toenemende schilfering. Wat de pigmentvlekken betreft, kennen we ondertussen de ABCDE-regel. Die verwijst naar een asymmetrische vorm (“asymmetry”), een ongelijke rand (“border”), verschillende kleuren (“colour”), een diameter groter dan zes millimeter (“diameter”) en een bepaalde groei van het vlekje (“evolution”). Als je pigmentvlek dergelijke tekenen vertoont, maak je best een afspraak met een arts.’

Minstens driekwart van de huidkankers kunnen worden voorkomen door goede preventie. Volgens dokter Maselis, die al 20 jaar op hamert op preventie, zijn de maatregelen echter nog steeds niet goed ingeburgerd.

‘Er zijn drie niveaus van bescherming. Zoek ten eerste de schaduw op, vooral op de middag, al is dat bijvoorbeeld voor dakwerkers niet altijd evident. Draag ten tweede bij voorkeur donkere, eventueel UV-werende kledij, die het lichaam maximaal bedekt, een hoed met een brede rand in plaats van een pet en een zonnebril. En ten derde: smeer! Zonnecrèmes, liefst met een hoge factor, beschermen goed, maar je moet ze heel frequent, om de 2 uur, aanbrengen in een voldoende dikke laag. Fysische filters die het licht absorberen of weerkaatsen zijn zeer goed en veilig, maar spoelen gemakkelijk weg als je zweet of in water komt. De chemische filters dringen de opperhuid binnen en absorberen de UV-stralen en zijn vaak wel water- en zweetproof. Ook belangrijk is dat er een UVA-protectie vermeld staat op de zonnecrème. Vooral in de lente is zonnebescherming essentieel, zeker omdat onze eigen afweer tegen het zonlicht nog niet op punt staat, namelijk een bruin velletje.’

Rode kinderen

Volgens Maselis zijn de belangrijkste oorzaken van het toenemend aantal huidkankers het succes van de zonnebank en het massatoerisme. ‘Het wordt altijd maar goedkoper om naar het zuiden te reizen. De mensen gaan in de zomer met hun kleine kinderen twee tot drie weken in de zon liggen. Die kinderen worden ’s morgens ingesmeerd maar zien ’s avonds toch rood. Dat is de basis voor meer huidkankers in de toekomst.’

En wat met de vitamine D-trend, waarbij mensen zich bewust minder beschermen om zo meer vitamine D te kunnen opnemen? ‘Vitamine D, die wordt aangemaakt door de huid op basis van UV-licht, is inderdaad belangrijk. Daarom ben ik geen grote voorstander om in de winter dagcrèmes te gebruiken met een zonnefactor. Je moet niet overdrijven. In de winter is de UV-index onder de 3. Dat is relatief veilig. Vanaf een UV-index 3 kun je best zonnecrème beginnen gebruiken. De lente is in België de gevaarlijkste periode. Maar je kunt vitamine D ook innemen via supplementen. Sommige artsen vinden dat niet nodig en raden hun patiënten aan om onbeschermd in de zon te lopen. Nonsens! Doe dat niet, zeker niet in de zomer.’