‘Eigenlijk zouden we elke fietser moeten bedanken’

Wordt niet-elektrisch autorijden het nieuwe roken? Wellicht, want de benzine- en dieselmotoren in België zijn een ramp voor de gezondheid en het milieu. Terwijl een ruime omschakeling naar de fiets duizenden levens kan redden.

De fiets neemt weinig ruimte in, maakt geen lawaai en nauwelijks verkeersslachtoffers, produceert geen luchtvervuiling en is goed voor de gezondheid. Dat weten we al lang, maar de cijfers ontbraken om dat wetenschappelijk te staven. Nu lijkt het wel alsof de wetenschappelijke wereld de fiets ontdekt heeft. Het aantal studies die zich buigen over de effecten op de gezondheid en het milieu neemt toe.

Die van een Zweedse ploeg milieuwetenschappers steekt er bovenuit. Ze becijferde wat de omschakeling van auto naar fiets in het pendelverkeer naar het centrum van Stockholm zou opleveren op het vlak van luchtvervuiling en gezondheid. De wetenschappers namen als vertrekpunt de autopendelaars die op maximaal een half uurtje fietsen heen-en-weer van hun werk wonen – een fietsbare afstand enkele richting van 3 à 4 kilometer. Dat waren er 111.000 op een totaal inwonersaantal van 2,1 miljoen.

Een overstap naar de fiets zou de vervuiling door stikstofoxiden en roet in de dichtbevolkte binnenstad met 7 % doen dalen. Dat lijkt niet indrukwekkend, maar de betere luchtkwaliteit zou jaarlijks het leven redden van minstens 450 inwoners. Meer dan het dubbele van de winst van de spitsuurheffing die de stad in 2006 invoerde. Let wel, het gaat niet om de gezondheid van de fietsers, want het positieve gezondheidseffect van de extra lichaamsactiviteit werd niet in rekening gebracht.

Vroegtijdige dood

Is het onrealistisch om te hopen dat mensen zullen overstappen van de auto naar de fiets? Zeker niet, zo leert de ervaring van Kopenhagen. In 2015 verliep bijna 50 % van alle woon-werk- en woon-schoolverplaatsingen er met de fiets. In Stockholm zou het aantal actieve pendelaars na de omschakeling van 6 % naar 18 % stijgen. Er blijft dus nog veel marge. Het aandeel autopendelaars zou er van 38 % naar 26 % dalen, ongeveer naar het niveau van Kopenhagen. De omschakeling betekent dus niet dat iedereen overal en altijd de fiets op moet.

De Europese Commissie verleent overigens actieve steun aan steden die in de strijd tegen de klimaatverandering omschakelen naar een duurzame mobiliteit. Ze kan zo 2 vliegen in 1 klap slaan, want de realisatie van die plannen houdt een mooie gezondheidsbonus in: als de Europese stadsbewoners voor 25 % van hun dagelijkse verplaatsingen de fiets zouden nemen, ontlopen we jaarlijks minstens 10.000 vroegtijdige sterfgevallen.

Positief nieuws klinkt er op veel plaatsen in de wereld. In het Australische Brisbane acht men een winst haalbaar van 33.000 gezonde levensjaren op een stadsbevolking van 860.000. In het Verenigd Koninkrijk rekent men op een risicodaling voor een te vroege dood van 40 %, voor kanker van 45 % en voor overlijden door kanker van 40 %. In Californië schat men dat een toename van actieve verplaatsingen van 6 minuten per dag naar 40 minuten het aantal vroegtijdige sterfgevallen met 8500 kan reduceren en de gezonde levensjaren (handicapvrije levensverwachting) met bijna 195.000 kan doen stijgen.

Actief pendelen

Verkeersluwe steden met ruim plaats voor fietsers en wandelaars bieden ook een uitstekende remedie tegen die andere grote kwaal van onze tijd: een passieve levensstijl en een zittend bestaan. Actief pendelen is een uitstekende wijze om meer fysieke activiteit in het dagelijkse leven te brengen. Wie het openbaar vervoer neemt, zet op weg naar tram, bus of trein een pak meer stappen dan wie met de eigen wagen naar het werk trekt en daarbij dikwijls letterlijk van deur tot deur rijdt. Te weinig beweging verhoogt het sterfterisico met 20 tot 30 %. Actief pendelen kan dat risico bijna wegvegen.

Je stapt of fietst ondertussen wel in vuile lucht, werpen critici op, en dat kan niet ontkend worden. In smalle, drukke straten zijn fietsers en voetgangers effectief slechter af dan wie zich verplaatst in een moderne auto met goed sluitende deuren en een interne luchtcirculatie met hoogwaardige filters. Die automobilisten vervuilen wel de lucht van mensen die zich buiten bevinden. Fietsers en stappers krijgen door hun intensere ademhaling bovendien meer vuiligheid binnen.

Fietsers hebben wel het geluk dat ze enigszins kunnen ontsnappen aan de slechte lucht. Onderzoek in Antwerpen wees uit dat de luchtkwaliteit enorm kan verschillen tussen straten en dat een ommetje echt de moeite loont. Voor voetgangers is dat veel moeilijker. Toch wijst bijna alle onderzoek uit dat de gezondheidsvoordelen van de actieve inspanning groter blijven dan de risico’s van de vervuiling.

Wachten op infrastructuur

Tel daarbij de voordelen waarvan het effect nog niet goed in kaart gebracht werd, zoals minder hitte-uitstoot (steden zijn nu al hitte-eilanden), meer open pleinen zonder geparkeerde auto’s, meer ruimte voor groen, en minder lawaai. In Brussel daalt het achtergrondlawaai op verkeersvrije zondagen met meer dan 10 decibel. Dat lijkt opnieuw niet veel, maar is het wel. We weten dat lawaai verband houdt met vroegtijdig overlijden door hart- en vaatziekten, slaapstoornissen, een verhoogde bloeddruk en concentratie- en leerstoornissen bij kinderen.

Ook economisch is actief pendelen een goede zaak. Een investering van bijvoorbeeld 1 euro in het fietsnet levert in Vlaanderen tussen 2 en 14 euro aan gezondheidsvoordelen op. Daarnaast zijn er voldoende aanwijzingen dat een weloverwogen omschakeling naar een aantrekkelijk verkeersluw centrum de stedelijke economie een boost geeft.

Al jaren maken overheden in Vlaanderen, Wallonië en Brussel plannen voor een versnelde uitbouw van een overkoepelend netwerk van degelijke fietspaden en -snelwegen voor verplaatsingen over een middellange afstand (20 kilometer en meer). De doelstellingen zijn mooi: brede fietspaden (minimaal 3 meter), zoveel mogelijk conflictvrije routes, voor een minimumsnelheid van 15 kilometer per uur, met een grote capaciteit van 4000 fietsers per dag. Ideaal om autopendelaars uit de files naar de fiets te lokken. De ontwerpen zijn klaar, de voordelen liggen voor het grijpen. Onbegrijpelijk waarom de uitvoering zo lang op zich laat wachten.