De prijs van de voedingshypes: ‘Ouders kunnen het zo goed willen doen dat het slecht is voor hun kind’

Een proces tegen veganistische ouders wier kind stierf door ondervoeding beroert de gemoederen. ‘Wat gezond is voor een volwassene, is dat niet noodzakelijk voor een kind.’

Het is een onwezenlijke ervaring: kinderen die in een ziekenhuis gereanimeerd moeten worden omdat ze zwaar ondervoed zijn. ‘We hebben zelfs al een kindje moeten reanimeren van een familie die eerder al een kind verloren bleek te hebben’, vertelt kinderarts Christel Van Geet van het UZ Leuven. ‘Je kunt je afvragen hoe het komt dat sommige ouders zo hardnekkig in de fout blijven gaan met de voeding van hun kinderen. Soms gaan vooral veganistische ouders die werkelijk geen enkel dierlijk product in hun voeding willen – dus ook geen melk, eieren of kaas – zó ver in hun overtuiging dat ze hun kinderen met grote gezondheidsproblemen opzadelen. Dat is dramatisch.’

Van Geet beschrijft het geval van een kind dat in het ziekenhuis werd binnengebracht met zware ontwikkelingsstoornissen door een tekort aan vitamine B12. Dat is een stof die ons lichaam niet aanmaakt, en die dus met de voeding moet worden opgenomen. Alleen komt ze uitsluitend in dierlijke producten voor, wat voor extreme veganisten volstaat om ze zelfs niet als voedingssupplement aan hun kinderen te willen geven. De kinderarts vertelt hoe een koppel na lang zoeken in een supermarkt een fruitsap vond waarin B12 zat – ongetwijfeld als voedingssupplement van dierlijke oorsprong -, maar omdat het een fruitsap was konden ze het voor zichzelf verantwoorden om het aan hun kind te geven.

‘Zo’n gedrag is ontoelaatbaar, want het is levensbedreigend voor een kind’, zegt Van Geet zonder aarzelen. ‘Vitamine B12 is nodig voor de aanmaak van bloedcellen en zenuwcellen, waardoor een tekort uitmondt in bloedarmoede en afwijkingen in de hersenen die tot psychomotorische stoornissen kunnen leiden. Extreem veganistische moeders kunnen de problematiek al tijdens de zwangerschap aan het kind in hun buik doorgeven. Vooral baby’s zijn kwetsbaar voor voedingstekorten. Ze moeten in een jaar tijd van gemiddeld 3 naar 10 kilogram evolueren, waardoor hun voeding heel evenwichtig moet zijn. Volwassenen kunnen tegen een stootje, maar voor kinderen luistert het allemaal nauw.’

Achttien maanden cel

Alles begon met de gezondevoedingshype die de samenleving overspoelt – terroriseert, zeggen sommigen. ‘Wat gezond is voor een volwassene, is dat niet noodzakelijk voor een kind’, benadrukt kinderarts Yvan Vandenplas van het UZ Brussel. ‘Een lichaam is sterk genoeg om veel zottigheden qua voeding te verwerken, maar voor een kind kan het grote repercussies hebben op zijn ontwikkeling. Voor volwassenen kan het belangrijk zijn om vetarm te eten, maar een kleuter moet tot 50 procent van zijn calorieën aan vetten krijgen, anders krijgt hij problemen als gevolg van een onevenwichtige voeding, zoals rottingsdiarree: een chronische diarree die heel oncomfortabel is voor een kind, en een gevolg is van een tekort aan vetten en een teveel aan suikers en eiwitten. Ouders kunnen het zo krampachtig te goed willen doen dat het contraproductief wordt voor een kind.’

De voedingsadviezen waar we mee om de oren geslagen worden, kunnen ouders tot extreme beslissingen aanzetten. Een koppel uitbaters van een natuurvoedingswinkel in het Oost-Vlaamse Beveren dreef het in 2014 zo ver dat ze zich wijs maakten dat hun baby allergisch was aan gluten en koeienmelk. Ze gaven het kindje uitsluitend gluten- en lactosevrije voeding, zonder dat ze een arts hadden geraadpleegd. Toen het zeven maanden oude jongetje als gevolg van ernstig gewichtsverlies zwaar ziek werd, trokken ze ermee naar een bevriende homeopaat. Die verwees meteen door naar een ziekenhuis, maar het was te laat: het kind stierf aan ondervoeding, omdat het maandenlang uitsluitend vegetarische melkjes had gekregen, zoals rijst- en boekweitmelk. De ouders moeten zich nu juridisch verantwoorden voor ‘het opzettelijk onthouden van voedsel en verzorging met de dood tot gevolg’. In principe spreekt de correctionele rechtbank van Dendermonde zich deze week over de zaak uit. Er is achttien maanden celstraf geëist.

‘Alles wat wit en vloeibaar is, wordt tegenwoordig als melk verkocht, maar als je kleine kinderen uitsluitend rijst- en andere plantaardige melk geeft, worden ze zwaar ondervoed en kunnen ze groeistoornissen krijgen, zoals rachitis’, zegt kinderarts Van Geet. ‘Dat is een gevolg van een te zwakke groei van beenderen door een tekort aan onder meer calcium. Plantaardige melk die niet aangepast is als babyvoeding bevat lang niet alle voedingsstoffen die een groeiend kind nodig heeft. We zien ook steeds meer ijzerdeficiëntie bij jonge kinderen, wat tot bloedarmoede kan leiden. In principe krijg je met een gevarieerde voeding genoeg ijzer binnen. Het zit vooral in rood vlees. Dat betekent dat een vegetarische voeding voor kinderen een probleem kan worden, tenzij je ze ijzersupplementen geeft. En in tegenstelling tot wat vroeger in de tekenfilmreeks Popeye werd gepromoot, is spinazie níét de beste ijzerleverancier.’

Als kinderen veel bladgroenten te eten krijgen, waarin als gevolg van overbemesting met organische meststoffen te veel nitraten zitten, kunnen ze een aandoening ontwikkelen die als ‘blauw bloed’ bekendstaat, en die het zuurstoftransport in het lichaam in het gedrang brengt. ‘Dat zien we ook steeds meer met de groeiende aandacht voor biologisch tuinieren en gezonde voeding’, zegt Van Geet. ‘De boodschap is nochtans eenvoudig: als er afwisseling in de voeding is, is er geen probleem. Vegetarische ouders luisteren meestal wel naar onze adviezen, maar voor een aantal veganisten ligt het moeilijk. Voor hen is voeding soms een geloof en geen kwestie van een rationele aanpak, wat funest is voor baby’s en peuters. Je houdt het niet voor mogelijk wat we soms te zien krijgen. We hebben kinderen gezien die elke ochtend de urine van hun veganistische moeder moesten drinken, omdat ze dacht dat haar kinderen op die manier voldoende vitamines zouden krijgen. Heel af en toe moeten we zo ver gaan dat we een kind voor zijn gezondheid overnemen van de ouders.’

Concrete cijfers over de problematiek van ondervoeding als gevolg van ouders die te gezond willen leven, zijn er niet. Maar het is duidelijk dat steeds meer kinderen in een ziekenhuis terechtkomen als gevolg van een te eenzijdige ‘gezonde’ voeding. Soms heeft het te maken met mensen uit de vierde wereld, die niet genoeg geld hebben om gevarieerde voeding te kopen, en bijvoorbeeld systematisch botermelk met water aanlengen om hun kind langer van één fles te kunnen laten drinken. Maar dikwijls gaat het om opgeleide mensen die het financieel niet moeilijk hebben, maar die zo vast zijn komen te zitten in de gezondheidshypes dat het ongezond wordt voor hun kinderen.

Gezondheidspredikers

‘Er groeit echt een probleem met onze voeding. We schieten collectief in een kramp als het op eten aankomt’, zegt psychologe An Vandeputte van het kenniscentrum Eetexpert.be. ‘Tot vlak na de Tweede Wereldoorlog aten mensen vooral om te overleven. Daarna kwam er een overaanbod aan voedsel, waardoor we te veel gingen eten. Nu letten we steeds meer op onze calorieën. Dat geeft ruimte aan allerhande gezondheidspredikers die met een meestal eenzijdig verhaal de wereld bestoken, waardoor veel mensen de pedalen verliezen en verloren rijden in de wirwar van aanbevelingen. Eten heeft zijn naturel verloren, met alle gevolgen van dien. Zo zie je steeds meer kinderen die geen brood of aardappelen krijgen, omdat het zogezegd ongezond zou zijn.’

Vandeputte legt uit dat kinderen tot zes jaar een ingebouwde regulator hebben, die ervoor zorgt dat ze niet te veel of te weinig eten. ‘Drie maaltijden met het gezin per dag en twee tussendoortjes zijn perfect. Als ouders daarbij de regels voor een gevarieerde voeding volgen, mag er geen probleem zijn – ze zijn vrij beschikbaar bij, bijvoorbeeld, Kind en Gezin. Voor lagereschoolkinderen is het belangrijk dat je hun smaakaccordeon opentrekt, waardoor ze leren variëren. Je moet niet altijd toegeven aan wat een kind zelf vraagt dat het kan eten, want dan kom je er niet. Meer dan de helft van de klachten bij kinderartsen heeft te maken met slechte voedingsgewoonten. En ouders zijn natuurlijk ook een rolmodel als het op eten aankomt. Preventief optreden kan belangrijk zijn om te vermijden dat eetproblemen van de ouders overgaan op de kinderen.’

Als ouders te zwaar focussen op eten, te veel eten of te weinig, kan er druk op de kinderen komen waardoor ze, vooral als ze groter worden, ernstige eetstoornissen kunnen ontwikkelen. ‘Je zelfbeeld verbinden aan je gewicht is een valkuil’, stelt Vandeputte. ‘Nochtans leeft de helft van de kinderen met overgewicht gezond, terwijl een derde van de kinderen die niet te veel wegen, ongezond leeft. Er is dus geen rechtstreeks verband tussen gewicht en gezondheid. Het is wel zo dat kinderen die op jonge leeftijd overvoed worden, er de rest van hun leven de gevolgen van dragen. Anorexia en andere extreme uitingen van ondervoeding kunnen ook tot zware problemen leiden, fysieke én mentale.’

Kinderarts Vandenplas van het UZ Brussel zou geen tegenstander zijn van een voorstel om de gratis bezoeken aan Kind en Gezin verplicht te maken: ‘Je zou daar extra aandacht voor preventieve gezondheidszorg en evenwichtige voeding aan kunnen koppelen. Nu is het moeilijk om in die context proactief op te treden. Je kunt ouders alleen begeleiden als ze zelf een vraag komen stellen, je kunt ze niet verplichten om een bepaald voedingspatroon te volgen. Het is ook zelden uitsluitend het kind dat slecht eet: meestal eet het hele gezin slecht, waardoor het nog moeilijker is om in te grijpen.’

Ook kinderarts Van Geet van het UZ Leuven vindt dat een verplichting om Kind en Gezin te bezoeken moet kunnen: ‘Het lijkt allemaal zó ingewikkeld geworden dat veel gezinnen niet meer op de hoogte zijn van de nochtans eenvoudige regels voor een gezonde voeding van kinderen. Er verschijnen zo veel voedingsadviezen in de media die niets met gezondheid te maken hebben dat mensen erin verloren lopen. De als superfoods gepromote producten die nuttig zijn in de strijd tegen overgewicht bij volwassenen, leiden bij kinderen tot tekorten als ze niet als onderdeel van een gevarieerd aanbod worden toegediend. De meeste ouders bedoelen het ongetwijfeld goed, maar als de media en de samenleving het te moeilijk maken, kan het nuttig zijn dat bezoeken aan instanties die wat licht in de duisternis kunnen brengen, verplicht worden. Het is schrijnend dat het zover kon komen dat iets wat evident is, niet meer voor de hand ligt.’

WAT MAG WEL?

De voedingscel van de Vlaamse Vereniging voor Kindergeneeskunde (VVK) gaf in 2008 al adviezen voor een aangepaste voeding van kinderen van vegetarische ouders.

Een jong kind kan volwaardig gevoed worden met een evenwichtige vegetarische voeding, waarin ook melkproducten en eieren zijn opgenomen. Dat geldt niet voor een veganistische voeding op basis van granen, groenten, noten en fruit, tenzij er voedingssupplementen worden toegediend. Daarom raadt de VVK veganistische voeding af voor kinderen. Jonge kinderen groeien zeer snel en hebben een grote behoefte aan essentiële aminozuren. Veganistische voeding houdt het risico in van een tekort aan eiwitten en vitamine B12.

Zuigelingen van vegetarische moeders krijgen bij voorkeur exclusief borstvoeding tot ze een half jaar oud zijn. Van dan af moet worden begonnen met vaste en ijzerrijke bijvoeding. Bij veganistische moeders is een supplement van vitamine B12 voor moeder en kind noodzakelijk. Voor zuigelingen is gewone melk (zowel van koeien als van geiten en paarden) geen geschikt alternatief voor moedermelk. Ze bevat te veel eiwit, te weinig ijzer, te veel zout en te weinig vitamine C. Voor kinderen van één tot vier jaar krijgen volle melk en vollemelkproducten de voorkeur. Als ze geen dierlijke melkproducten krijgen, moet er gezorgd worden voor andere goede bronnen van calcium en de vitamines B2 en B12.

Sojadranken en -desserts worden als vervangmiddel voor melk voorgesteld. Nadat werd vastgesteld dat de vervanging van melk door die dranken bij kinderen kan uitmonden in groeistoornissen, zijn met calcium verrijkte sojadranken ontwikkeld. Die zijn echter niet geschikt voor zuigelingen, vanwege het hoge eiwitgehalte en de lage gehaltes van sommige vitaminen. Amandel- en hazelnotendrank zijn evenmin geschikt voor zuigelingen: ze bevatten te veel eiwit en vet en te weinig vitamines. Ook rijst- en haverdranken bevatten onvoldoende voedingsstoffen. Ze worden ten onrechte ‘melk’ genoemd.

Dit zijn de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden vegetarische producten voor baby’s:

Van 4 tot 6 maanden:

1 eetlepel gekookte en gezeefde peulvruchten

(linzen, kikkererwten)

Van 6 tot 12 maanden:

plantaardige eiwitkeuzes laten afwisselen tussen:

– 1 sneetje jonge kaas of 1 eetlepel platte kaas een half ei of een eidooier

– 15 gram tofu

– 30 gram paddenstoelen

– 30 gram gepureerde gezeefde peulvruchten

– 15 gram mycoproteïne (Quorn)

– 1 eetlepel notenpasta of notenmoes

Vanaf 1 jaar:

25 gram seitan, tempeh en vegaburgers.