De Spaanse griep zal overslaan: een recept voor justitie

Nog nooit werden zoveel Spanjaarden uit hun huis gezet. Niet alleen huurders, maar vooral ook eigenaars. Eigenaar geweest dus, maar financieel nu kopje onder. In België is het tsunami alarm voor justitie al afgegaan. Alleen heeft het beleid dat nog niet gehoord en straks is het te laat.

Ford Genk haalde krantenkoppen en tranen op de tribune van de Kamer. Ook een Marshall plan voor Limburg zal pas op termijn resultaat geven. Ondertussen dreigen drama’s, want in de legendarische woorden van Keynes zijn we “op lange termijn allemaal dood”.

Het komt er dus op aan te voorkomen dat justitie de armoedespiraal niet nog meer aanzwengelt: nu leven er al 30% meer Vlamingen in armoede.

De plannen voor de gerechtelijke hervorming liggen nog niet in het Parlement, of er is al ruzie over de centen die de provinciale schaalvergroting van de arrondissementen en de BHV-splitsing zal kosten. Justitie zou nochtans op korte termijn veel positiever kunnen ingrijpen in het leven van de alledaagse rechtzoekende door niet alleen in te zetten op “her-organisatie”, maar ook – en vooral – op efficiëntere methodes.

Freya Van den Bossche’s Fonds tegen uithuiszettingen (Trends Immo 24 12 2012) kent al weinig animo en biedt uiteraard geen antwoord aan wie de eigen woning bewoont en afbetaalt. Een meer globale aanpak kan integendeel iedereen ten goede komen.

Sluipend is het gerechtelijk apparaat immers deel gaan uitmaken van een blinde invorderingsindustrie waaraan alles vergeven wordt wat niemand van een performant bedrijf aanvaardt: hoe groter de omzet, hoe duurder ze werkt, hoe meer cijfers, hoe dieper de put.

Wie voor de vrederechter gesleept wordt voor een factuur van 200€ kijkt op de dag van het vonnis al snel aan tegen een prijskaartje voor het drievoud daarvan. Die peperdure vermenigvuldigingsdans is niet verloren voor de gerechtsdeurwaarder (ongeveer 70€), de Belgische Staat (30€ rolrecht), de advocaat (192€ gemiddelde rechtsplegingsvergoeding), om het over royale aanmaningskosten en verrassende verhogingsbedingen via de kleine lettertjes nog niet te hebben.

Wie in de explosieve euforie over vastgoed zwaar leende om niet even duur te huren, kan nu niet zomaar terugschakelen naar een goedkopere woning. Wanneer zelfs maar één partner z’n werk verliest wordt heel het krappe budget ontwricht. Zelfs als dat maar een tijdelijk probleem zou zijn, maakt de invorderingsindustrie er via de gerechtskosten een steile schuldenberg van. Als de facturen van gas, water, elektriciteit, gsm en internet allemaal zelfs maar eventjes stokken, betekent die verdrievoudiging ervan een wurggreep waaruit nauwelijks nog te ontsnappen valt.

Armoede is bijgevolg de twijfelachtige meerwaarde van justitie geworden.

Net 10 jaar geleden bood de vermaledijde paarse regering alvast voor huurders het alternatief. Op 24 december 2002 voerde de Programmawet de verplichte minnelijke schikking in: een korte fase voorafgaand aan iedere procedure. Een gratis tussenstap die in mijn kanton tot 38% huurzaken meteen oploste en in vele andere gevallen perspectieven bood.

Weinig wetten werd zo hardnekkig gesaboteerd als deze: procedurepleiters omzeilden ze en veel vrederechters lieten begaan. Statistieken van procedures lonen immers meer dan die van verzoeningen. De vrederechtersbond zelf bepleitte bij hoorzittingen in de Senaat de afschaffing: het argument van “tijdverlies” was ook dat van het Eigenaarssyndicaat, lijnrecht tegenover het pleidooi van woonwinkels en huurderssyndicaat.

Ook een compromisvoorstel van toenmalig Ecolo-senator Carine Russo – de mama van Melissa – haalde het niet. De wet van 18 juni 2008 gaf de doodsteek aan de minnelijke schikking in huurzaken: herleid tot een futiele formaliteit en zonder mogelijke besparing van gerechtskosten.

Twee maand later, half september 2008 brak de kredietcrisis officieel los met het faillissement (Chapter 11) van Lehman Brothers.

Zelden heeft de politieke wereld haar afspraak met een moderne justitie nipter gemist: de afschaffing van het overlegmodel gebeurde net wanneer er meer dan ooit op ingezet moest worden. De harde aanpak had het weer gehaald en de curve van procedures kon weer klimmen: +42% bij de vrederechters op 5 jaar tijd.

Na de tranen van 2012 wordt het in 2013 dringend tijd voor daden. Het kille conflictmodel moet wijken voor een menselijke aanpak die meteen ook veel efficiënter zal worden. Rechtvaardigheid wordt niet gemeten aan het aantal vonnissen maar aan het aantal oplossingen. Een justitie die bemiddelt en kansen biedt zal die sociale inzet in legitimiteit terugverdienen.

Met het opnieuw instellen van een verplichte minnelijke schikking in huurzaken, maar ook voor alle basisvoorzieningen van facturen voor water tot school en ziekenhuis kan een positief signaal aan iedereen gegeven worden. Schuldeisers kunnen dan besparen op kosten die ze steeds vaker niet recupereren en debiteurs worden een kans geboden om zich te herpakken en klare afspraken te maken.

“Een verhouding van twee minnelijke schikkingen op één vonnis, dat is recht op mensenmaat” schreef professor Hendrik Vuye over dit alternatief van respect voor de burger als zwakke rechtsgebruiker.

Laat 2013 het jaar worden waarin justitie eindelijk haar blinddoek afzet voor de miserie die ze zelf zaait.