Speciale herdenkingseditie van Erich Maria Remarque’s WO I-klassieker

‘Van het westelijk front geen nieuws’ is de internationale WO I-klassieker bij uitstek. Piet de Moor over de schrijver – en soldaat – achter het fenomeen.

Direct van de schoolbanken naar het front. Dat is het lot van Paul Bäumer, het hoofdpersonage in ‘Van het westelijk front geen nieuws’ (1928), hét Duitse boek over ‘de grote oorlog’ dat bijna 85 jaar na publicatie niets van zijn verbale frisheid heeft ingeboet. De auteur is Erich Maria Remarque (1898-1970).

Niemand had Erich Paul Remark, zoals de schrijver heette, tot dit bravourestuk in staat geacht. In 1920 had hij weliswaar ‘Die Traumbude’ gepubliceerd, maar die roman was geflopt. Remark, zoals de auteur werkelijk heette, leek zijn grote schrijversambities vaarwel te hebben gezegd, ook al bleef hij vanaf 1921 onder de Frans klinkende naam Remarque prozastukjes schrijven.

Sportjournalist

Hij kwam voortaan aan de kost als sportjournalist bij ‘Sport im Bild’. Zijn specialiteit waren de autoraces op de nog nieuwe Berlijnse AVUS, de Automobil-Verkehrs- und Übungs-Straße, die overigens de eerste Europese weg was die uitsluitend door auto’s mocht worden gebruikt. Remarque schreef ook stukjes voor het bedrijfskrantje van het autobandenbedrijf Continental. Als reporter was hij een freelancer, hij verkocht zijn reportages aan alle mogelijke bladen en was niet kieskeurig in zijn onderwerpen.

In 1924 schreef Remarque een beroemd geworden stukje over het mixen van cocktails in een Playboy-achtig Berlijns tijdschrift dat ‘Der Junggeselle’ heette. Daar stonden heel wat blote boezems in, niet gefotografeerd, wel getekend. Eg vrouwvriendelijk waren z’n stukjes niet: ‘Het is gemakkelijker om de psychologie van de vrouw te beschrijven dan een borrel te begrijpen; de borrel heeft een ziel.’

Soldaat

In 1928 verscheen ‘Im Westen nichts Neues’, een roman die eerder als serie in het feuilleton van de Vossische Zeitung (Berlijn) was gepubliceerd. De roman vertelt vanuit het perspectief van de jonge Duitse soldaat Paul Bäumer over de Grote Oorlog, over de wreedheden en ontberingen aan het front. Het boek steunt slechts gedeeltelijk op de ervaringen die Remarque zelf in 1917 aan het westelijke front had opgedaan. De schrijver werd amper twee maand na zijn inzet aan het front zwaar gewond en belandde in een lazaret in Duisburg. In tegenstelling tot zijn romanfiguur had Remarque zich niet vrijwillig als soldaat aangemeld.

‘Im Westen nichts Neues’ was meteen een overdonderend succes in Duitsland. In de eerste drie maanden verkocht uitgever Ullstein 640.000 exemplaren. Nog vóór 1930 werd het boek in 26 talen vertaald. In Nederland verscheen het onder de titel ‘Van het westelijk front geen nieuws’. Remarque was op slag internationaal beroemd.

Maar hij werd ook aangevallen door Duitse nationalisten, die hem verweten dat hij het moreel van de Duitse soldaat ondermijnde. Zelf hield de schrijver zich op de achtergrond. Hij beklemtoonde dat hij geen politiek boek, maar een oorlogsroman geschreven had. Maar soms werd het Remarque toch te gortig. ‘Er wordt me zelfs verweten dat ik vroeger slechter schreef dan nu,’ vertelde hij in 1929 in een zeldzaam interview in de ‘Literarische Welt’.

Met Oscars bekroond

Het boek werd verfilmd en ging in december 1930 in Berlijn in première. ‘All Quiet on the Western Front’ heette de productie van de Amerikaanse regisseur Lewis Milestone, wiens film meteen met twee Oscars (beste film en beste regie) werd bekroond. Maar een dag na de première traden de nazi’s al in actie. Ze gooiden met stinkbommen en ze lieten honderden witte muizen los in de bioscoopzaal op de Berlijnse Nollendorfplatz. De nazi’s waren toen nog niet aan de macht in Duitsland, maar een zekere Joseph Goebbels noteerde in zijn dagboek: ‘Een gemeen, subversief boek.’ Daarmee was de toon gezet. Remarque zou een zondebok van extreem rechts worden.

In 1933 vestigde Remarque zich na de machtsovername door de nazi’s eerst in Zwitserland en daarna in de Verenigde Staten. In 1938 beroofden de nazi’s hem van zijn burgerrechten en zijn nationaliteit. Na de oorlog heeft de Duitse administratie geen enkele poging gedaan om Remarque in al zijn rechten te rehabiliteren.

Een speciale herdenkingseditie van ‘Van het westelijk front geen nieuws’ verscheen onlangs bij uitgeverij Bijlefeld.

Erich Maria Remarque, ‘Van het westelijk front geen nieuws’, Bijleveld, 203 blz., 18,50 euro

Piet de Moor