‘Oorlog en Terpentijn’ is het beste boek van onze tijd

De lezers van Knack en de luisteraars van Radio 1 verkozen ‘Oorlog en terpentijn’ van Stefan Hertmans tot het beste boek van de afgelopen 25 jaar. Dat werd zonet bekendgemaakt tijdens een live-uitzending op de Boekenbeurs.

‘De verste herinnering die ik aan mijn grootvader heb, is die aan het strand van Oostende – een man van zesenzestig, keurig in het nachtblauwe pak, heeft met de blauwe strandschep van zijn kleinzoon een ondiepe kuil gegraven waarvan hij de opgeworpen rand heeft afgeplat, zodat hij en zijn vrouw daar enigszins gerieflijk kunnen gaan zitten.’ Dat is de eerste zin – ja, het is één zin – van het beste boek van de laatste kwarteeuw. In Oorlog en Terpentijn vertelt Stefan Hertmans het verhaal van zijn grootvader, die hem vlak voor zijn dood in de jaren tachtig van de vorige eeuw een paar volgeschreven schriften gaf. Het leven van zijn grootvader bleek getekend te zijn door armoedige kinderjaren, gruwelijke ervaringen als frontsoldaat in de Eerste Wereldoorlog en de dood van zijn grote liefde. Zijn verdriet kon hij kwijt in de schilderkunst. Aan de hand van de memoires van zijn grootvader reconstrueert Hertmans diens leven voor, tijdens en na WOI. Dat leverde hem de AKO-literatuurprijs, de prijs van de lezersjury van de Gouden Uil en de Cultuurprijs van de Vlaamse Gemeenschap op.

Oorlog en Terpentijn is ondertussen onder meer in het Engels, Duits, Frans en Deens vertaald en werd ook in het buitenland heel positief onthaald. Dat het boek mensen zo aanspreekt, verklaart Hertmans zelf als volgt: ‘Ik heb deze roman om puur persoonlijke redenen geschreven, en misschien heeft het daarom zo’n impact op de lezers. Je ziet het vaker in de literatuur – denk aan de romans van Gabriel Garcia Marquez – dat verhalen die uit een zeer nauw omschreven context voortkomen net voor veel mensen herkenbaar zijn. Oorlog en Terpentijn is niet alleen een oorlogsgeschiedenis, maar ook een verhaal over loutering, over de verwerking van een trauma, over de troost die kunst kan bieden, over de moed van die generatie die in armoede heeft geleefd. Dat zijn universele thema’s.’

Opvallend is wel dat het geen haar heeft gescheeld of het beste boek van de laatste 25 jaar was nooit geschreven. Dertig jaar lang stelde Hertmans het uit om iets met de schriften van zijn grootvader te doen. ‘Ik behoor nu eenmaal tot die typische generatie kinderen met een grootvader die altijd over de oorlog vertelde’, zei hij daarover. ‘Gaf je hem een kop koffie, dan begon hij over de koffie in ’14-’18. Vloog er een vliegtuig over, dan kreeg je een hele uitleg over de vliegtuigen van de Duitsers. Ik ben met die verhalen opgegroeid en was er lange tijd van overtuigd dat ik daar niets meer aan toe te voegen had. Zelfs toen ik de teksten van mijn grootvader had gelezen, twijfelde ik nog, want er waren ook toen al honderdduizenden boeken over de Eerste Wereldoorlog verschenen. Lange tijd heb ik gewoon de urge niet gevoeld om er nog een werk aan toe te voegen.’