De VS versus China: ‘Nieuw boek van Jude Woodward is must voor elke wereldburger’

Frank Willems Gewezen voorzitter van de Vereniging België-China en redacteur van chinasquare.be

Gewezen voorzitter van de Vereniging België-China en redacteur van chinasquare.be 10-12-2018, 10:10 Bijgewerkt op: 21-01-2021, 07:47

Frank Willems recenseert ‘Amerika tegen China. De nieuwe koude oorlog?’, het nieuwe boek van historica Jude Woodward. ‘Een must voor wie inzicht wil in de huidige politieke situatie in de wereld.’

De historica analyseert de hoofdtegenstelling in de huidige wereld: de VS versus China. Europa komt in haar boek nauwelijks voor. Het is een perspectief dat meteen tot nadenken en tot bescheidenheid stemt.

De VS is de hegemon die de wereld overheerst maar langzaam macht verliest. China is de opkomende natie die de wereld win-win samenwerking aanbiedt. Hoe verloopt de strijd tussen oud en nieuw, tegelijk de strijd tussen twee verschillende wereldvisies? Dat zoekt Woodward uit.

Ze volgt in detail de relaties van beide landen sinds de oprichting van de Volksrepubliek in 1949.

Einde vorige eeuw en begin deze eeuw ziet de VS China als interessant voor zijn multinationals: ze vinden er een markt en produceren er goedkoop; bovendien levert China goedkope goederen aan de Amerikaanse verbruiker. De elite in de VS hoopt bovendien dat de intense relaties met de VS tot het verdwijnen van het socialistische systeem zullen leiden. ‘Engagement’ is de consensus. Die situatie is ook gunstig voor China, dat zich ontwikkelt tot fabriek van de wereld en het levensniveau van zijn bevolking sensationeel kan verhogen.

In de 21ste eeuw verandert dat. Een succesvol China heeft de ambitie een rijk land te worden. Het wil hoogwaardige producten en diensten gaan leveren, en ontwikkelt daarvoor eigen technologische kennis. China lijkt de VS economisch voorbij te hollen en een einde aan de hegemonie te maken. Bovendien houdt China vast aan het socialisme, weliswaar ‘op zijn Chinees’ . Het verwerpt het neoliberalisme en de westerse vorm van democratie, ondanks alle pogingen van de VS voor ideologische beïnvloeding. Het bewijst dat een alternatief politiek-economisch model werkt. Ook de ideologische suprematie van de VS kan dus in het gedrang komen. Samenwerking heeft voor de VS geen zin meer. China moet gestopt worden voor het te laat is.

Stilaan verschuift de VS van engagement naar ‘containment’, het tegenwerken van verdere Chinese ontwikkeling . Woodward situeert het omslagpunt in 2010, met toespraken van toenmalig buitenlandminister Hillary Clinton tijdens het presidentschap van Obama.

Het oorspronkelijk Engelstalige boek dateert van 2017, en Woodward heeft een nieuwe inleiding geschreven bij de Nederlandse vertaling. Daarin behandelt ze de recente gebeurtenissen tijdens het presidentschap van Trump. Wie dacht dat de boeman Trump uit het niets kwam, vergist zich. Het gaat gewoon om de meer openlijke en brutale voortzetting van een al uitgestippelde strategie.

Containment komt neer op het volledig economisch, diplomatiek en militair proberen insnoeren van China en het ideologisch verketteren, zodat het zich uiteindelijk moet overgeven en schikken in de wereldhegemonie van de VS. Het scenario van de Amerikaanse politiek tegenover de vroegere Sovjet-Unie dient min of meer als voorbeeld.

Tegenover de Amerikaanse strategie plaatst Woodward de Chinese. Ze ontkracht zowel met programmaverklaringen als met feiten een aantal hardnekkige vooroordelen over China. China wil vrede voor zijn ontwikkeling. Het is geen agressieve macht die wil overheersen en op conflict uit is in zones zoals de Zuid-Chinese zee. China is integendeel erg terughoudend in internationale politieke zaken en houdt zich scrupuleus aan niet inmenging. China streeft naar betere internationale economische samenwerking, bilateraal en multilateraal. Daar wordt het zelf beter van. Maar in tegenstelling tot ‘America first’ pleit het voor een internationale samenwerking die fair is en waar iedereen beter moet van worden. President Xi heeft het Chinese engagement ondubbelzinnig tegenover het Amerikaanse gezet tijdens zijn toespraak in Davos in 2017. De Chinese win-win strategie staat diametraal tegenover de Amerikaanse nulsom benadering (wat jij wint verlies ik).

Woodward begint vervolgens aan een indrukwekkende reis rond de wereld en door de geschiedenis, waarbij ze land voor land de historische evolutie van de relaties met de VS en met China overloopt en evalueert welke rol dit land uiteindelijk in de Amerikaanse containmentpolitiek tegenover China kan spelen. De herlezing van de recente geschiedenis van landen in het licht van de driehoeksverhouding met de VS en China is op zijn minst verhelderend.

Ze begint met Rusland, het land dat volgens haar meest in staat is de balans naar de ene of de andere kant te doen overhellen. Tot nog toe heeft de VS strategie dat land echter alleen maar in de armen van China geduwd.

Achtereenvolgens passeren Japan, Korea, Taiwan, de landen van Zuid-Oost Azië, Vietnam, India, en Centraal Azië uitgebreid de revue. Projecten als het Chinese Belt and Road Initiative en het Amerikaanse Trans Pacific Partnership duiken links en rechts op en krijgen hun plaats in het geheel.

Na deze lange trip door geschiedenis en geopolitiek komt ze tot het besluit dat de VS nog op weinig landen kan rekenen om consequent China in te perken. Allen hebben ze economisch belang bij goede banden met China, en die wegen in de meeste gevallen zwaarder dan de bestaande politieke twistpunten met dat land. Dat neemt niet weg dat een aantal landen een eind met de VS kan meegaan wanneer ze er voordeel bij hebben (bvb Vietnam) of wanneer ze traditioneel militair aan de VS geklonken zijn (bvb Singapore). Maar wanneer het erop aan komt China frontaal aan te pakken, is Japan zowat het enige vaste steunpunt voor de VS. En laat Japan nu juist bezig zijn zichzelf te vervreemden van de rest van Azië.

Overigens handige politici als Hillary Clinton en Obama zijn er na 2010 toch niet in geslaagd potentiële bondgenoten voldoende voordelen te bieden. De containmentstrategie heeft weinig succes geoogst en China maakt steeds meer vrienden. De huidige brutale politiek van ‘America first’ maakt volgens Woodward nog minder kans een solide anti-China coalitie samen te smeden. Ze komt dan ook tot de conclusie ‘Als de Verenigde Staten het tij niet snel kunnen keren, bestaat de kans dat het te laat is’

Het boek bevat een schat aan informatie over de wereldpolitiek sinds de tweede wereldoorlog en legt soms verrassende verbanden vanuit de driehoeksverhouding VS-China-derde landen. Zo verklaart ze de dubbelzinnige houding van president Trump tegenover Rusland als onderdeel van het plan om een anti-Chinese as VS-Rusland te creëren.

Sterke en zwakke punten

Woodward graaft tegelijk breed en diep. Ze trekt klare lijnen in de hedendaagse geschiedenis van Azië en Amerika. Ze maakt ook duidelijk wat het belang van de gebeurtenissen aan de andere kant van de aardbol voor onze eigen toekomst is.

Een andere sterkte is het doorbreken van de vooroordelen die de media over China bij ons verspreiden . Het boek toont aan dat China helemaal niet een opkomende agressieve grootmacht is die de wereldmacht wil veroveren en onze welvaart bedreigt. Ze toont ook aan dat China niet het land met veel problemen is, zoals media het hier wel eens voorstellen, maar het land waar problemen opgelost worden.

De sterke focus op de relatie China-VS in Azië is meteen wel een beperking of een tekort. Europa speelt in het verhaal geen rol. Het is de vraag of dit terecht is. Weegt Europa niets in het grote duel, al was het maar puur economisch? Waarom wil China ons dan steeds opnieuw tot samenwerking overtuigen in het Belt and Road Initiative ? Ook Australië en Nieuw-Zeeland, die in de Aziatische periferie zitten en belangrijke Amerikaanse bondgenoten zijn, komen nauwelijks voor in het boek. Met Europa, Australië en Nieuw-Zeeland erbij zouden de kansen op succes van containment van China wel al beter kunnen liggen dan uit de besluiten van Woodward blijkt.

Een minstens controversiële stelling is dat de Amerikaanse elite niet bereid is een echte oorlog tegen China te beginnen. Wanneer de huidige containment politiek niet werkt – en dat voorspelt Woodward min of meer- wie kan dan uitsluiten dat de VS hun nu nog verpletterend militair overwicht effectief gaan gebruiken? Er zijn haviken, ook in de huidige VS-regering- die daartoe oproepen, liever nu dan wanneer het te laat is. Ook bij ons zijn er opiniemakers die oorlog voorspellen en oproepen om voorbereid te zijn om eraan deel te nemen, aan de kant van de VS. Het vele geld dat België aan de nieuwe F35 besteedt is niet volgens iedereen weggegooid.

Besluit: Het boek bevat een schat aan informatie over de wereldgeschiedenis en -politiek, het doorprikt een aantal vooroordelen over China en verschaft meer inzicht in de Amerikaanse politiek. Het schuift een aantal stellingen naar voor die op zijn minst intellectueel uitdagend zijn. En het is vlot leesbaar in een erg verzorgde Nederlandse vertaling. Een must voor een wereldburger.