‘Wordt het geen tijd voor een basisinkomen voor alleenstaande ouders?’

‘Alleenstaande ouders zijn één van de nieuwe maatschappelijke paria’s’, schrijft Olivier Pintelon van Poliargus. ‘Vandaar een radicaal voorstel: geef hen allemaal een ‘basisinkomen’. Noorwegen toont aan dat dat kan via een bescheiden hervorming van de kinderbijslag.’

Alleenstaande ouders zijn één van de nieuwe maatschappelijke paria’s. Volgens recente cijfers van het Centrum voor Sociaal Beleid (UA) bevindt – in Vlaanderen – ongeveer 20% onder hen zich onder de officiële armoedegrens. In België loopt dat cijfer zelfs op tot 40%. Zelfs ouders met een doorsnee inkomen kunnen maar moeilijk de eindjes aan elkaar knopen. Dat staat in schril contrast met de beperkte maatschappelijke en politieke aandacht voor die groep. Vandaar een radicaal voorstel: geef alle alleenstaande ouders een ‘basisinkomen’. Noorwegen toont aan dat dat kan via een bescheiden hervorming van de kinderbijslag.

De nieuwe sociale risico’s

De sociale zekerheid is doorheen de decennia gegroeid als systeem om het inkomensverlies door de grillen van het kapitalisme te beperken. In het jargon spreekt men over sociale risico’s en denkt men onder meer aan werkloosheid of ziekte. Sinds de jaren 70 zijn er echter nieuwe vormen van achterstelling ontstaan – de nieuwe sociale risico’s – en die houden vooral verband met de groei van het tweeverdienersmodel.

De afwezigheid van een tweede gezinsinkomen staat sindsdien al te vaak gelijk aan armoede. Voor alleenstaande ouders stelt dat probleem zich heel scherp. De hervorming van de kinderbijslag was een ideale gelegenheid om het inkomen van die alleenstaande ouders te versterken. Dat blijkt echter niet volledig gelukt – alleszins niet voor grote gezinnen.

De Vlaamse regering bereikte uiteindelijk op 28 mei 2016 een akkoord over een nieuw systeem geldig voor kinderen geboren vanaf 1 januari 2019. De kinderbijslagen zien er voortaan toch enigszins anders uit. De voornaamste verandering is eenzelfde basisbedrag van €160 voor alle kinderen. Tot nu toe was dat bedrag afhankelijk van de leeftijd van het kind en hoger voor grote gezinnen. De bestaande toeslagen – voor onder meer werklozen – worden vervangen door een een sociale toeslag die volledig inkomensafhankelijk is. Opmerkelijk evenwel, de hervorming wordt tevens gekoppeld aan een besparing aangezien de bedragen tijdelijk niet worden geïndexeerd.

Alhoewel meer onderzoek noodzakelijk is, wijzen de eerste simulaties op een ‘standstill’ qua kinderarmoede. Het gewicht van de sociale toeslagen neemt dan wel toe, maar het effect wordt teniet gedaan door het verdwijnen van de toeslag voor grote gezinnen. De belangrijkste transfer is zonder twijfel die van grote naar kleine gezinnen door het verdwijnen van de rangtoeslag. Voor alleenstaande ouders met weinig kinderen is het nieuwe systeem een vooruitgang, maar dat is niet noodzakelijk het geval voor die met veel kinderen. Een échte oplossing van hun maatschappelijke achterstelling is de vernieuwde kinderbijslag alvast niet.

160 euro extra voor elke alleenstaande ouder

De gewaagde oplossing die ik naar voor zou willen schuiven is een extra inkomenstoeslag: een ‘basisinkomen’ voor alle alleenstaande ouders. De kinderbijslag is daarvoor het ideale instrument: het is immers universeel én (quasi) onvoorwaardelijk. Qua filosofie staat het dus vrij dicht bij die van het basisinkomen. Aangezien het onafhankelijk zou zijn van het gezinsinkomen, blijven tevens ongewenste gedragreacties uit, zoals de beruchte ‘werkloosheidsval’.

In sommige Europese landen krijgen alleenstaande ouders al een financieel duwtje in de rug. In Noorwegen – bijvoorbeeld – krijgen alleenstaande ouders gezinsbijslag voor één extra kind. Waarom zouden we ons in België niet laten inspireren door het Noorse voorbeeld? Waarom geven we niet elke alleenstaande ouder €160 extra? Een simulatie uit De sociale staat van Vlaanderen (2013) geeft aan dat zo’n toeslag tot veelbelovende resultaten zou kunnen leiden.

Bazooka tegen armoede

Alleenstaande ouders kampen al enkele decennia met torenhoge armoedecijfers en worden steeds meer maatschappelijke paria’s. De hervorming van de kinderbijslag vormt geen échte oplossing voor de armoede in die groep. Een écht ambitieuze hervorming had de kinderbijslagen gebruikt als bazooka tegen armoede bij alleenstaande ouders door hen allemaal een ‘basisinkomen’ te gunnen. Gun jij elke alleenstaande ouders €160 extra? Ik wel.