Werken bij Deliveroo: extreem flexibel of grootschalige sociale dumping?

In een mum van tijd hebben fietskoeriers van Deliveroo het stadsbeeld gekleurd in België. Van Antwerpen tot Brussel zorgt het bedrijf voor leveringen aan huis van restaurantgerechten. Maar tegelijkertijd rijzen er vragen over de arbeidsomstandigheden. ‘Minister voor Werk Kris Peeters wil voor elke Belg een job, maar wat voor jobs zullen dat worden?’

‘Het lijkt wel op de koolmijnen van vroeger, waar de baas zei dat hij enkel de eerste honderd in de rij nodig had en de rest naar huis mocht’. Aan het woord is vakbondssecretaris Martin Willems van de CNE, de Franstalige christelijke vakbond.

Volgens Belga stapten afgelopen donderdag verschillende Deliverookoeriers en vakbondslui naar de Louizalaan in Brussel om de verhuis van het callcenter naar Madagaskar aan te klagen. ‘De Customer Service is voor de koeriers bijna het enige echte menselijke contact en we vrezen dat niet meer zo snel en efficiënt zal verlopen’, aldus Willems.

In tegenstelling tot pakweg pizzakoeriers rijden medewerkers van Deliveroo rond op hun eigen fiets. Dat is overigens het enige wat je nodig hebt om voor het bedrijf te rijden. Nu ja, ook een iPhone of Androidtelefoon is onontbeerlijk. Het bedrijf verzorgt het overige materiaal zoals een waterdichte broek, een telefoonhouder en een jasje.

‘Het voelt als de meest flexibele werkgever die je kan hebben. Als je je job goed doet, krijg je gewoon je loon en krijg je met niemand te maken’, zegt Marius (22). De Antwerpse student ergotherapie rijdt al sinds oktober 2016 voor de maaltijdbezorger. In tegenstelling tot de demonstranten in Brussel is hij volledig tevreden met zijn baantje.

Volgens cijfers van Deliveroo zelf is 85 procent van de koeriers student. Gemiddeld werken ze tien uur per week.

‘Alles gebeurt via mijn smartphone’, legt Marius uit. ‘Ik heb enkele minuten om te beslissen of ik een bestelling aanvaard. Wanneer ik accepteer, verschijnt de route naar het restaurant. Bij aankomst meld ik dat in de app. Het restaurant geeft me de eetwaren die ik moet leveren en dat duid ik ook aan op mijn telefoon.’

Toch is niet iedereen even enthousiast als Marius. Vakbonden en oppositiepartijen stellen zich vragen bij de tewerkstelling van nieuwe bedrijven in de zogenaamde platformeconomie. Daarnaast behoren soortgelijke bedrijven als Uber Eats ondertussen tot het straatbeeld. Die nieuwe realiteit zit ook de bevoegde federale minister Kris Peeters (CD&V) op de hielen.

De derde weg

Deliveroo transformeerde van een hippe start-up naar een miljoenenbusiness. In modern taalgebruik heet zoiets een scale-up: een start-up die in het vijfde jaar van haar bestaan meer dan tien miljoen dollar omzet draait, volgens de definitie van auditkantoor Deloitte.

Twee jaar na de oprichting in het Verenigd Koninkrijk in 2013 zag Deliveroo het licht in België. Eerst in Brussel, daarna in Antwerpen, Gent, Leuven, Luik en Mechelen.

Volgens het bedrijf plukken niet enkel de restaurants de vruchten van hun werk. Ook de fietsers hebben ’talloze voordelen’, aldus de website. Zo kunnen medewerkers ‘kiezen wanneer ze willen werken’. Aansluiting bij Deliveroo betekent overigens lidmaatschap bij de Deliveroogemeenschap. ‘Being part of the Deliveroo community.’

Het unieke van de leverdienst is dat ze zich feitelijk opstelt als tussenpersoon. De bezorgers zijn freelancers die via de mobiele applicatie in contact gebracht worden met restaurants. Het noemt zichzelf dan ook liever een ‘platform’.

‘Deliveroo kan zien hoeveel kilometer je gemiddeld per uur fietst. Als dat te laag ligt, dan bellen ze je op. Hetzelfde wanneer je te veel bestellingen weigert’, zegt medewerker Marius. Hij is eenmaal opgebeld omdat hij enkele oproepen had geweigerd.

‘Vroeger kreeg je een bonus wanneer je meer dan drie bestellingen per uur verzilverde. Nu krijg je een bonus na vijftig bestellingen.’ Dat zou verkeersovertredingen van overijverige Deliveroo’ers moeten tegengaan. De koeriers betalen mogelijke boetes uit eigen zak.

Deliveroo noemt deze vorm van tewerkstelling de ‘derde weg’. ‘Medewerkers genieten van de flexibiliteit van het freelancewerk en willen niet benoemd worden als werknemers met vaste uren.’

Er hangt daarenboven een aura rond die zogenaamde Deliveroogemeenschap. In mei berichtte Business Insider nog over de populariteit van de typische jasjes van de koeriers, die ook voor niet-medewerkers tot de verbeelding spreken. In 2016 werd Deliveroo nog genomineerd voor ‘product van het jaar’ door De Standaard.

‘Schijnzelfstandigen’

Maar het bedrijf kent dus ook heel wat tegenstanders. Met name de vakbonden. En ook de linkse oppositie kijkt argwanend naar de risico’s op ‘digitale dwangarbeid of digitale mini-jobs’.

De Hoge Raad voor de Werkgelegenheid schrijft in haar verslag van 2016 daarenboven dat ‘de sociale partners nog heel wat voor de boeg hebben om echte partners met medezeggenschap te blijven in die strategische digitale sector’.

Volgens de Raad is zelfstandige arbeid belangrijker geworden in de laatste jaren. Door de digitalisering zal het belang alleen maar vergroten.

Die mening is ook federaal parlementslid Karin Temmerman (SP.A) toegedaan. ‘Enerzijds mogen we onze ogen niet sluiten voor deze nieuwe ontwikkelingen, anderzijds moeten we de mensen die bij Deliveroo werken een volwaardig werknemersstatuut krijgen.’ Die denkoefening gebeurt volgens Temmerman best samen met de vakbonden.

Robrecht Vanderbeeken, vakbondsverantwoordelijke bij de socialistische ACOD, is hard voor het bedrijf. ‘Dat is pure sociale dumping wat daar gebeurt. Deliveroo heeft er zwaar op ingezet om zo goedkoop mogelijke koeriers te hebben.’

‘Het zijn zogezegd zelfstandigen, maar dat strookt niet met de realiteit. Zij zijn over de hele lijn werknemer bij één bedrijf. Deliveroo omzeilt dat statuut om sociale bijdrages niet te hoeven betalen.’ Ook het christelijke ACV noemt de Deliverookoeriers ‘schijnzelfstandigen’.

‘Geen echte contracten’

Doorn in het oog van de vakbondslui? SMart. Dat is een coöperatieve die optreedt als een soort uitzendkantoor. Op de website stelt het evenwel dat het ‘een alternatief wil bieden voor het individuele ondernemerschap’. Deliveroo zegt dat 95 procent van de koeriers via SMart werkt.

‘Het probleem is dat er geen echte contracten zijn en bijgevolg weinig sociale rechten en geen opzegvergoeding. Wij proberen de werkgevers te overtuigen om niet met het derdebetalersysteem te werken. We merken dat zij het ook anders willen’, aldus Vanderbeeken.

Vanderbeeken geeft toe dat de werkomstandigheden bij Deliveroo verbeterd zijn sinds de start van het bedrijf. ‘Maar het derdebetalersysteem faciliteert sociale dumping en oneerlijke concurrentie.’

‘De koeriers die via SMart werken, zijn volledig verzekerd’, zegt Deliveroo. De vijf procent zelfstandigen moeten hun eigen verzekering nemen – zoals elk ander zelfstandig persoon in België. Natuurlijk raden wij hen sterk aan om een verzekering te nemen alvorens met ons samen te werken.’

Wat is dan het voordeel om de medewerkers uit te betalen via SMart? ‘Zo zijn ze volledig verzekerd en hebben ze volledig transparante contracten zonder een zekere flexibiliteit te verliezen’, aldus Deliveroo.

Het loon van koerier Marius wordt inderdaad gestort door SMart, en dit tweemaal per maand. ‘De som die ze me hadden beloofd, komt trouwens overeen met wat ik daadwerkelijk verdien. Ik krijg ook verrassend veel fooi. Drie à vier euro voor vier uur werk. Alles samen verdien ik dus meer dan tien euro per uur.’

‘Mijn collega’s proberen de koeriers van Deliveroo te bereiken. We bellen ze gewoon op en vragen ze over hun werksituatie’, zegt vakbondsman Vanderbeeken. ‘Van Deliveroo mogen ze niet praten met de vakbond want dan spelen ze hun job kwijt.’

Koerier Marius heeft geen weet van zo’n spreekverbod. ‘Dat lijkt me moeilijk te verantwoorden tegenover je medewerkers.’ Deliveroo ontkent dat ook ten stelligste. ‘Sociale rechten zijn belangrijk en moeten gerespecteerd worden. Onze werknemers hebben het volste recht om te praten met een vakbond of er zich bij aan te sluiten.’

Werkende armen

De kritiek op het bedrijf resoneert ook in het buitenland. Zo omschreef de Nederlandse minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher de werkwijze van Deliveroo als ‘asociaal ‘ en ‘moreel gezien niet goed’.

In het Verenigd Koninkrijk legden Deliveroo’ers vorig jaar het werk neer. Daar wilde Deliveroo het uurloon vervangen door een betaling per bezorging. De staking, uitgevoerd door zelfstandigen zonder lidmaatschap bij een vakbond, werd een succes: het uurloon werd behouden.

Sommige beleidsmakers zien bedrijven als Deliveroo daarentegen graag komen. Vorig jaar noemde de Eurocommissaris voor Begroting Günther Oettinger scale-ups ‘de nieuwe ondernemingen’. ‘Technologie-gebaseerd ondernemerschap is aan het opkomen als een fundamentele bouwsteen voor de digitale economie’, aldus de Commissaris.

De Europese Commissie is overigens van plan om de ‘administratieve obstakels in Europa’ aan te passen.

‘Ook de federale regering wil momenteel de tewerkstelling veiligstellen’, zegt Karin Temmerman. ‘En dat is begrijpelijk. Maar ik vind dat ze te weinig rekening houdt met de werkomstandigheden.’

‘Minister voor Werk Kris Peeters wil voor elke Belg een job, maar wat voor jobs zullen dat worden? Als het alleen maar flexwerk wordt, krijgen we een hele reeks werkende armen. Dat is niet goed voor zowel de mensen zelf, als voor de sociale zekerheid in het algemeen’, aldus de SP.A-politica.

‘We moeten jobs creëren, maar de manier waarop men werknemers behandelt moet respectvol zijn.’

Inspectiediensten

Volgens minister Kris Peeters is het voor een presteerder, zoals een koerier, vandaag niet altijd duidelijk wat kan en mag. ‘Het is daarom van belang dat het platform bij het aanstellen van presteerders ook juiste informatie meegeeft over het feit dat ‘zomaar presteren’ zonder een duidelijk kader niet kan.’

Hij heeft in mei overigens een adviesvraag gestuurd naar de Nationale Arbeidsraad om een goed beeld te krijgen op de ‘noden van de digitale economie’.

‘Indien duidelijk blijkt dat er sprake is van een arbeidsrelatie als loontrekkende, moet die laatste verzekerd worden tegen arbeidsongevallen door de werkgever’, aldus Peeters.

‘Een nieuwe vorm van ondernemen moet worden ondersteund door de overheid, maar mag uiteraard nooit een vrijgeleide zijn voor sociale fraude, het niet respecteren van de welzijnswetgeving of uitbuiting’, zegt de CD&V-minister.

‘In tussentijd zullen de sociale inspectiediensten eventuele klachten onderzoeken en nagaan of er sprake is van een werknemer- of een zelfstandigenrelatie en optreden indien er schijnzelfstandigheid wordt vastgesteld.’

De digitale economie ontwikkelt zich vliegensvlug, beleidsmakers hebben moeite om die vooruitgang bij te houden. Ook het middenveld worstelt met de platformeconomie, dat de daadkracht van hun werking soms ondermijnt. Of het model à la Deliveroo de toekomst wordt, is nog maar de vraag. Maar dat het een belangrijk aspect zal vormen van onze arbeidsmarkt, dat staat vast.

Van zodra hij een voltijdse job in de medische sector heeft gevonden, is Marius niet van plan om koerier in bijberoep te blijven. ‘Ik hoop dat ik mijn handen vol zal hebben met mijn reguliere job,’ zegt hij met een glimlach. Deze week heeft hij ervoor gekozen om niet te werken. Hij wil ook gewoon even genieten van de vakantie.