‘Wereldlichtjesdag: een kleine daad van troost’

‘Een ritueel als Wereldlichtjesdag, dat over culturen en maatschappijen heen leeft, kan ook een algemeen moment van reflectie zijn’, schrijft Bieke Verlinden.

Het is alweer december. Overal in ons land gaan kinderharten sneller slaan, want december, dat is de maand waarin de Sint komt. Én de Kerstman. Deze maand is bij uitstek verbonden met familie, warmte en gezelligheid. Net daarom is het ook voor vele mensen zo’n moeilijke maand. Voor wie een kind mist, bijvoorbeeld. De lege stoel in de klas, het ontbreken van die lach, de pijnlijke stilte van jouw grote trots die er niet meer is.

Voor iedereen die een kind mist, herbergt de maand december een heel eigen, klein Allerzielen: Wereldlichtjesdag. Een herdenkingsdag voor kinderen wereldwijd. Op Wereldlichtjesdag – de tweede zondag van december – worden overal in de wereld om 19 uur kaarsjes aangestoken ter herinnering aan levenloos geboren en (op welke leeftijd dan ook) overleden kinderen. Door de verschillende tijdzones ontrolt zich zo een lint van licht over de aarde. Het is een universeel ritueel dat invulling biedt aan een persoonlijk verlies. Maar ook als gemeenschap kan je door een kaarsje aan te steken een belangrijke schakel van steun bieden aan ouders, familie en vrienden, door samen de kinderen die we missen met licht te symbobliseren, door hen in het licht te zetten. Door een kaarsje aan te steken en even stil te zijn.

Recht op rouw

Het lijkt een kleine daad van troost, maar het bevestigt de betekenis van iemands kind. Ook wanneer het om stil verdriet gaat, een kindje dat nooit het daglicht heeft mogen ervaren, of misschien zelfs het verlangen naar een kind dat door onvruchtbaarheidsproblemen of ziekte van een van de ouders er nooit zal kunnen komen. Een kind dat nooit heeft kunnen zijn is immers een hoogsteigen, verborgen verlies. Wettelijk worden levenloos geboren kinderen nog steeds pas vanaf 180 dagen opgenomen in het overlijdensregister. Een wettelijke grens, die door ze te stellen, voor heel wat stille rouw zorgt. Wereldlichtjesdag doorbreekt die wettelijke grenzen en biedt ruimte voor ‘een recht op rouw’ in plaats van een wet.

Als gemeenschap kunnen we proberen deze zovele mensen te laten voelen dat ze niet alleen staan. Of het nu om zwangerschapsverlies gaat, of het afbreken van een zwangerschap om welke reden ook, als samenleving moeten we ouders toestaan om verbonden te blijven met de kinderen die geboren zijn geweest in hun lichaam en in hun gedachten, maar voor de buitenwereld niet altijd ontmoetbaar hebben bestaan. Vele ouders dragen een afscheid van een kind dat de wereld nooit heeft mogen kennen en waar ze weinig deelbare herrinneringen rond hebben kunnen opbouwen.

Wat de gemeenschap samen draagt, wordt lichter

Een ritueel als Wereldlichtjesdag, dat over culturen en maatschappijen heen leeft, kan ook een algemeen moment van reflectie zijn. We verliezen ook als samenleving iedere dag opnieuw kinderen: door ziekte of ontbering, op de vlucht voor oorlog, door stom ongeluk. Stuk voor stuk individuele verliezen die de gemeenschap kan helpen dragen.

Via het Huis van het Kind Leuven kregen we als stadsbestuur signalen aan dat er behoefte was aan meer erkenning en ruimte voor ouders na het verlies hun kind.

Leuven heeft daarom, in overleg met een heleboel partners, een programma uitgewerkt dat op verschillende manieren aandacht schenkt aan verlies, rouwverwerking en troost. Zo organiseert de stad, in aanloop van wereldlichtjesdag, de komende dagen niet alleen lezingen door professor Manu Keirse (“Geen kind zo aanwezig als het kind dat je mist”) en rouwdeskundige Marleen Vertommen (“Stil verdriet”), we programmeren ook het theaterstuk “GIF” over hoe een koppel samen een kind verliest en daardoor zichzelf en elkaar. Daarnaast vroegen we onze culturele partner Cinema ZED een film te spelen over het thema. “Rabit Hole” brengt het verhaal van een koppel dat probeert te overleven na het verlies van hun kind. Op die manier willen we de taboes die er misschien nog zijn zo veel mogelijk doorbreken en ruimte maken om het gesprek aan te gaan. Maar ook om gewoon te zeggen: ‘Dit was jouw kind, en we missen het samen.’

Er wordt nog vaak onderschat welke rol steden en gemeenten hierin kunnen spelen, door aandacht en erkenning te bieden aan het bestaan van een kind uit onze stad, gemeenschap of wereld. Vorig jaar organiseerden we voor de eerste keer een hartverwarmende nocture op Wereldlichtjesdag. Het was een avond van licht. Op de stadsbegraafplaats kregen alle kinderen een aangestoken kaarsje op hun graf en in onze sterretjestuin stond een lichtinstallatie waar iedereen die dat wou een kaarsje kon toe bijdragen. Ook kon iedereen een eigen kaarsje bijzetten op het graf van zijn (volwassen) kind. We kregen heel wat mooie en beklijvende reacties die opgetekend werden in een vrijblijvend gastenboek. Er was er een bij van een moeder die meer dan veertig jaar geleden een kind verloren was bij de bevalling en die nu, na al die tijd, eindelijk de steun vond die er toen niet was. Ze kon nu eindelijk met haar stil verdriet terecht in de gemeenschap: open en gesterkt omdat haar kind herdacht werd, erkend en op die manier gekend.

Vele mensen dragen – op persoonlijke manier – hun kinderen de rest van hun leven mee in hun hart. Laat ons als samenleving hetzelfde doen voor hen. Daarom doen we een warme oproep om op Wereldlichtjesdag, dit jaar op 10 december, een kaarsje te branden of iets te organiseren. In vele steden en gemeenten zal dat dit jaar al het geval zijn. In Leuven, Mechelen, Tienen, Gent, Sint-Niklaas, Genk en op nog vele andere plaatsen zullen om 19.00 uur kaarsjes aangestoken worden. Ter herdenking van hoogstpersoonlijk verlies waarin we niemand alleen laten staan. Als steunbetuiging aan het verdriet van mensen in je omgeving. Ter erkenning van kinderen wereldwijd.