VUB naar de beurs: ‘Zal de beurskoers binnenkort bepalen hoeveel proffen we kunnen aannemen?’

‘Sinds vorig week mag de VUB zich de eerste beursgenoteerde universiteit van Europa noemen. Daarmee is een drempel overschreden in de privatisering van ons onderwijs’, schrijft Olivier Goessens van Comac.

Sinds de vooravond van Halloween 2015 mag de Vrije Universiteit Brussel (VUB) de trieste primeur op haar naam schrijven van eerste beursgenoteerde universiteit in Europa. U leest het goed: tussen de aandelen van commerciële ondernemingen vinden beleggers vanaf nu ook de obligaties van de VUB op de Euronext beurs. Zichtbaar tevreden mocht rector Paul De Knop vrijdag de bel luiden om de beurs te openen. Daarmee is een drempel overschreden in de privatisering van ons onderwijs. Die privatisering plaatst economisch rendement voor vrij academisch onderzoek en de belangen van de bedrijfswereld voor de noden van de samenleving. De privatisering van ons onderwijs is ook de privatisering van de wetenschappelijke en academische kennis. Terwijl we net een kritische universiteit nodig hebben die kennis toegankelijk maakt voor iedereen.

De beursgang van de VUB was voor de meeste studenten – en zelfs studentenvertegenwoordigers- een verrassing. Maandag werd een cryptische aankondiging gedaan in de Academische Raad en dinsdag werden de plannen pas medegedeeld in de Raad van Bestuur, zonder stemming. In de Universiteitsraad, waar de studenten de meeste inspraak hebben, is er nooit over gesproken. Nochtans betreft het een fundamentele stap in de richting van de privatisering van het onderwijs. Op TV Brussel legt rector Paul De Knop uit waarom de VUB plots heeft beslist om de renovatie en nieuwbouw van gebouwen te financieren door obligaties uit te schrijven op de beurs: “Wij zijn enorm in groei en moeten dus investeren. Maar we krijgen daar niet de middelen voor van de overheid.”

‘Ondernemende universiteit’

Publieke onderfinanciering en privatisering hebben inderdaad alles met elkaar te maken in het onderwijsdossier. Toch is het niet eerlijk van rector De Knop om de zaken voor te stellen alsof hij geen andere keus had. Hij is namelijk zelf sinds jaar en dag één van de grootste voorstanders van privatisering in ons land. In zijn speech op de academische opening van 2012-2013 noemde hij de “ondernemende universiteit” een noodzakelijke keuze en tekende hij een samenwerkingsakkoord met Unizo om het bedrijfsleven en de universiteit samen te brengen. Zijn stokpaardje is dat de overheid een onbetrouwbare geldschieter zou zijn (“als de overheid ‘knip’ zegt , dan moeten wij springen”) en dat een gemengde financiering optimaal is waarbij de overheid, de privé en de “klanten” (!) van de universiteit ongeveer evenveel bijdragen.

Maar wat is nu eigenlijk het probleem? De VUB had geld nodig en door naar de beurs te gaan heeft ze het gevonden. Als de overheid niet genoeg geeft, moet je als rectoraat elders op zoek naar middelen. Of niet? Het verschil tussen publieke en private financiering is meer dan een formaliteit. Ik heb de rector verschillende keren de leuze “wie betaalt, bepaalt” horen uitspreken tijdens de zittingen van de Raad van Bestuur wanneer hij het over de overheid had. Maar dat geldt evenzeer voor private geldschieters. Het verschil zit hem in de belangen die men dient. Een overheid vertegenwoordigt (normaal gezien) het algemeen belang; een bedrijf streeft enkel naar haar eigen winst. De vraag die we ons dus moeten stellen is: wiens belangen moet het academisch onderzoek dienen? Het antwoord van de rector kennen we. Maar wie zich engageert aan de VUB, leert dat het denken zich nooit mag onderwerpen, behalve aan de feiten. Dus ook niet aan het kapitaal.

Concurrentieslag tussen hogescholen en universiteiten

De afgelopen jaren zijn er al heel wat stappen richting een privatisering van ons onderwijs genomen. In Vlaanderen kwamen de problemen in een stroomversnelling terecht met het financieringsdecreet van 2008, waarbij onderwijsinstellingen gefinancierd worden per student die instroomt én per student die afstudeert. De financieringsenveloppe is echter gesloten, er is een vast budget dat elk jaar via een verdeelsleutel over de instellingen wordt verdeeld. Daarbovenop steeg het budget niet gelijk met de toename van het aantal studenten. Zo ontstond een heuse concurrentieslag tussen hogescholen en universiteiten om aan middelen te geraken.

Privégeld aanboren werd plots bespreekbaar. Een typische manier om dat te doen is door leerstoelen te verkopen aan bedrijven. Het spreekt echter voor zich dat de neutraliteit van het academisch onderzoek zo buiten spel wordt gezet. Aan de UAntwerpen bestaat bijvoorbeeld een leerstoel Veiligheidswetenschappen aangeboden door de Duitse chemiegigant BASF, een multinational die in haar lange geschiedenis talloze keren in opspraak kwam voor veiligheidsproblemen. Aan de KUL mocht Dexia enkele jaren geleden nog de leerstoel ‘Corporate Social Responsibility in the Financial Sector’ bekleden. Absurd, maar waar.

Gesponsorde masterthesis

Geen enkele Vlaamse universiteit ging echter verder dan de VUB, waar sinds 2008 rector Paul De Knop aan het roer staat. De afgelopen jaren ging de VUB in zee met McDonalds, Studio 100 en Argenta voor weliswaar sympathieke projecten aan het Universitair Ziekenhuis Jette. De Knop beweert dat deze samenwerkingen “geen enkele verplichting” met zich meebrengen, maar dat is larie. Multinationals en banken investeren niet uit liefdadigheid, ze willen er iets voor terug. Als de privé ergens in investeert, verwacht ze daar winst op. Dat is de definitie van investeren.

Aan bepaalde faculteiten is het ook al mogelijk om je masterthesis te laten sponsoren door een bedrijf, dat dan een bepaald bedrag betaalt in ruil voor het patent op de resultaten van je onderzoek. De thesis wordt niet gepubliceerd en verdwijnt in het privéarchief van het bedrijf. Dat is het omgekeerde van waar een universiteit voor moet dienen. Kennis moet zo breed mogelijk verspreid worden en zeker niet het privébezit zijn van de hoogste bieder. De privatisering van het onderwijs is ook de privatisering van de wetenschappelijke en academische kennis.

Uiteraard zijn zulke handeltjes enkel denkbaar in richtingen die een direct economisch nut hebben voor de bedrijfswereld. In tijden van geldnood komen de andere vakken en richtingen dan in gevaar. Minister van Onderwijs Hilde Crevits stuurt hier op aan met wat zij ‘rationalisering’ noemt, het verkleinen van het opleidingsaanbod. Opnieuw is de VUB de avant-garde in Vlaanderen. De faculteit Letteren en Wijsbegeerte (LW) is al jaren slachtoffer van rationaliseringen. Dit jaar besliste het rectoraat dat er meer dan 800.000 euro bespaard moet worden op personeelskosten omdat de faculteit ‘niet genoeg opbrengt.’ De hiermee gepaard gaande hervormingen, die ook het onderwijsaanbod aantasten, werden op een gehaaste en ondoorzichtige manier doorgevoerd. De vorige decaan van LW nam zelfs ontslag omdat hij vond dat de rector zich te veel bemoeide en te brutaal optrad. De ultieme onderhandelingen gebeurden tijdens de zomer, waardoor er geen studenten aanwezig waren om hun stem te laten horen. De vakbonden werden zelfs niet geraadpleegd. Het lijkt wel een terugkerend patroon te zijn dat als de economische belangen aan de VUB voorop staan, democratie naar de achtergrond wordt geduwd.

Door naar de beurs te trekken heeft de VUB nu een ideologische pas in het privatiseringsproces gezet die nog geen enkele hoger onderwijsinstelling in West-Europa had durven zetten. Obligaties zijn nog niet hetzelfde als aandelen, maar de toon is alvast gezet om het taboe over scholen op de beurs te breken. Een mentale barrière is overschreden. Hoewel er nu in korte tijd veel geld is gevonden voor infrastructuurwerken, moeten de verkochte obligaties natuurlijk hun solvabiliteit nakomen. Dat wil zeggen dat wie obligaties kocht daar binnen 15 of 20 jaar respectievelijk 1,4 of 1,6% winst op moet krijgen. Een veilige investering voor de geldschieters, maar de VUB is dus wel verplicht om, wat er ook gebeurt, binnen een aantal jaar met geld over de brug te komen. Dit rectoraat kennende zullen ze dat geld gaan zoeken bij de privé of bij de “klanten.” Want hoe maak je anders de nieuwbouw of renovatie van studentenkoten en andere gebouwen rendabel?

Als we niet tijdig ingrijpen, kan dit eenmalige uitstapje naar de beurs wel eens de norm worden voor de VUB en voor andere onderwijsinstellingen. De vraag is vooral hoe ver het kan gaan, als we nu niet dringend aan de alarmbel trekken. Zullen de studenten worden aangesproken als de rekeningen betaald moeten worden en de inkomsten bleken lager dan voorspeld? Zal de beurskoers binnenkort bepalen hoeveel proffen we kunnen aannemen, uit hoeveel vakken we kunnen kiezen en hoeveel koten er gebouwd kunnen worden? We staan voor een belangrijke keuze tussen het herstel van het publieke onderwijs, van de kritische en democratische universiteit, of voor de verdere afglijding naar privaat onderwijs op z’n Amerikaans.

Einde van de besparingswaanzin

Het alternatief is nochtans voorhanden. Laten we terug pleiten voor een publieke herfinanciering van het onderwijs en voor het einde van de besparingswaanzin. Laten we het project van de democratisering van ons onderwijs en het principe van Vrij Onderzoek terug opnemen. Laten we streven naar een kritische universiteit die kennis toegankelijk maakt voor iedereen en zo bijdraagt aan een samenleving van kritische burgers. Het studentenprotest van vorig jaar heeft de plannen van de minister om de besparingen deels door te schuiven naar de studenten al gedeeltelijk gedwarsboomd door de verhoging van het inschrijvingsgeld te beperken tot een pak minder dan wat eerst was aangekondigd.

Dat was nog maar het begin, we hebben nog veel meer in onze mars. De VUB heeft een studentikoze traditie van Geuzen, van satire en van democratisch verzet. We weten wat ons te doen staat.