Het regeerakkoord van de nieuwe Vlaamse Regering is goedgekeurd en de bevoegdheden zijn verdeeld. Dat wij het met een afgeslankte administratie moeten doen in de komende jaren ligt voor de hand. Het wegnemen van het overtollig vet is wenselijk. Toch is het elimineren van de Vlaams Bouwmeester opmerkelijk en dit zonder enige vorm van evaluatie. Na vijftien jaar meer dan positieve eindresultaten en een internationale erkenning haalt de N-VA haar slag thuis. Het intens lobbywerk kan opnieuw beginnen.
Op initiatief van SA/M Gent en wijlen Jo Crepain ondertekenden 28 architecten in 1988 een open brief aan de toenmalige minister-president Gaston Geens waarin werd gepleit dat het gedaan moest zijn met de opdrachtentoekenning op basis van partijkaart.
Vlaanderen stond op een beschamend laag niveau wat betreft kwaliteitsvolle overheidsgebouwen, het was zelfs een witte vlek op de architectuurkaart van Europa. Politici deelden de opdrachten uit en bij grote projecten werden ontwerpers met diverse kleurtjes bij elkaar gezet met dramatische gevolgen zoals de klomp van de Antwerpse Stadsschouwburg.
De groep van 28 eiste meer architectuurwedstrijden, kansen voor de jongere generatie en de aanstelling van een Vlaamse Bouwmeester (VB) naar Nederlands model. Pas tien jaar later, onder impuls van Wivina Demeester, werd Bob Van Reeth aangesteld als eerste VB.
Samen met een equipe kon hij het tij keren door het instellen van de procedure van de Open Oproep, een formule waarbij architectenbureaus uit binnen- en buitenland zich kandidaat kunnen stellen voor één of meerdere publieke projecten. De VB bezit de portfolio’s van de architecten die zich hebben ingeschreven. Uit de lijst kiest de VB eerst tien bureaus en na samenspraak met de opdrachtgever komt men tot vijf equipes die vervolgens de opdracht krijgen een voorstel uit te werken.
De formule van de ‘Open Oproep’ heeft zijn diensten bewezen en wordt in het buitenland vaak geprezen. Er zijn verschillende positieve aspecten aan deze werkwijze: het depolitiseren van de opdrachtentoekenning (wat in België een echte ziekte was!) en de verplichting van de opdrachtgever om zijn ambitie en zijn programma te formuleren.
Het aspect van competitie heeft tot gevolg dat ontwerpers de lat hoger moeten leggen om de opdracht binnen te halen. De formule laat ook toe een mix te maken van gevestigde bureaus en jong talent aan het begin van hun loopbaan. Talentvolle bureaus kregen kansen en kunnen nu referenties voorleggen waarmee zij ook invitaties krijgen voor het buitenland.
Tot slot kunnen ook internationale bureaus hun kandidatuur stellen om in aanmerking te komen voor opdrachten in Vlaanderen. Het is een hefboom om tot betere architectonische kwaliteit te komen.
De opvolger van Van Reeth werd professor Marcel Smets die in 2010 de fakkel doorgaf aan de jonge architect Peter Swinnen. De werkwijze werd voortgezet en elk legde een eigen accent. Smets benadrukte de stedenbouwkundige context, Swinnen lanceerde een ambitieus programma van huisvesting met als sleutelwoord verdichting. Recent verscheen het blauwe boekje van de VB ‘Open Oproep / Handleiding voor de publieke bouwheer’.
Het archief van de Open Oproep omvat reeds 550 projecten, waarvan 250 gebouwd of in uitvoering zijn. In de internationale vakpers werd met waardering en lof geschreven over de resultaten die in 15 jaar werden bereikt. Vlaanderen is een aantal schitterende nieuwbouwprojecten rijker geworden, en heeft zelfs de boeiendste crematoria in Europa. Een architectuurbeleid met groot aanzien wordt afgevoerd.
De VB was de kracht van verandering, werd dit in 2012 niet de slogan van een politieke partij?
Vlaamse Bouwmeester afgeschaft: N-VA haalt slag thuis
Van één naar vijf
VB wordt vervangen door een college van vijf deeltijdse experts met een tijdelijk mandaat die worden gerekruteerd uit het ‘middenveld’. In plaats van één persoon komen er vijf, van administratieve vereenvoudiging gesproken!
Welke CV deze personen moeten bezitten is een raadsel. Misschien wordt er weer teruggegrepen naar een politiek evenwicht, de tijd van het cultuurpact: een oranje, blauwe en gele architectexpert voorgesteld door belanggroepen!
Als dit de kracht is van verandering dan kan men veel vragen stellen waarom men deze functie annuleerde. Volgens Bart Huybrechts, adviseur bij het kabinet van Geert Bourgeois (N-VA), valt deze taak beter onder te brengen onder de administratie van Ruimtelijke Ordening. Regelgeving wordt de norm, niet de verbeelding om tot creatieve oplossingen te komen.
Wat een bizarre hersenkronkel als men weet dat ruimtelijke ordening in Vlaanderen een zwak broertje blijft. Vlaanderen volbouwen is geen beleid!
Het idee van het schrappen van het ambt zal wel niet van CD&V zijn gekomen die in 1999 het initiatief nam. De liberale familie was de VB nooit erg genegen. Het is duidelijk een vraag van de N-VA. Na het schrappen van de functie van Antwerps Bouwmeester wordt nu Peter Swinnen de laan uitgestuurd. Men wil binnen de N-VA op alles greep hebben en men duldt geen kritische reflectie.
Door hun statuut konden Van Reeth, Smets en Swinnen hun visie en bedenkingen via de media formuleren, wat regelmatig wel in het verkeerde politieke keelgat schoot. In naam van besparing en herstructurering van de administratie wordt het spreekrecht afgenomen, zo glashelder is deze operatie. Men kon gerust op andere departementen een afslankingsoperatie doorvoeren.
Wat met de opgedane expertise? Hopelijk blijft de formule van de Open Oproep overeind en kan het architectuurbeleid toch een verdere doorgroei krijgen onder de vleugels van minster Joke Schauvliege.
Geloven in een bouwcultuur en streven naar architectonische kwaliteit is de hefboom voor verandering en respect in het buitenland. Wie de reeks jaarboeken Architectuur Vlaanderen, verschenen vanaf 1994, doorneemt komt tot de vaststelling dat een grote inhaalbeweging heeft plaatsgevonden in Vlaanderen.
In september wordt in deSingel het nieuw Architectuurboek Vlaanderen gepresenteerd samengesteld door het VAi, het Vlaams Architectuurinstituut. Daarin ook veel projecten die tot stand zijn gekomen dank zij de inbreng van de Vlaamse Bouwmeester. Hopelijk komt minister-president Bourgeois bij de voorstelling eens uitleggen waarom de Vlaamse Bouwmeester moest verdwijnen na vijftien jaar inzet en dit met een degelijk palmares.
In zijn vorige hoedanigheid van minster verantwoordelijk voor erfgoed moet Bourgeois toch wel begrepen hebben dat kwalitatieve nieuwbouw ons patrimonium is voor de toekomst.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier