‘Verbieden om politieagenten te filmen? Dat is de terugkeer van de censuur, verpakt als veiligheid’

Een verbod op het filmen van politieagenten zal hun veiligheid niet verbeteren, maar gaat wel volledig in tegen fundamentele principes van de democratie, betoogt jurist Mathieu Beys.

Volgens jurist Mathieu Beys, auteur van het boek Quels droits face à la police? (Couleur livres, 2014), zal een filmverbod de veiligheid van politieagenten niet verbeteren. Integendeel, het zal een terugkeer betekenen van een censuur die in strijd is met de vrijheid van meningsuiting van burgers en journalisten, betoogt hij. ‘Het zal ook ingaan tegen de staatsverplichting om politieagenten die hun boekje te buiten gaan te straffen.’

Vorige week woensdag arresteerden een groot aantal politieagenten Engelse supporters in Brugge – zonder daarbij geweld te gebruiken. Een buurtbewoner neemt een sfeerfoto onder het verlichte belfort. Een politieagent komt naast hem staan: ‘Stop met filmen!’

‘Waarom?’ vraagt de amateurfotograaf.

En de politieagent roept nog luider: ‘Stop met filmen!’

‘Ik film niet, maar ik ga niet akkoord met dit verbod’ antwoordt de zestigjarige buurtbewoner die op bevel van de agent in de boeien wordt geslagen door drie gemaskerde agenten.

Gelukkig voor hem is het avontuur goed afgelopen: oud-vrederechter Jan Nolf wordt een kwartier later vrij gelaten. Anderen hebben dat geluk niet. Dag op dag bijna een jaar geleden heeft een blogger zich voor de rechtbank moeten rechtvaardigen omdat hij een gelijkaardige interventie filmde: de Brugse agenten, gesteund door hun korpscommandant, beschuldigden hem van een inbreuk op hun privéleven. In februari 2014 werd Kamerlid Gisèle Mandaila (FDF) uit een vliegtuig gezet omdat ze de uitzetting van een vreemdeling wilde filmen.

Sinds zijn creatie in 2013 verzamelt het Observatorium voor politiegeweld van de Liga voor mensenrechten (Observatoire des violences policières de la Ligue des droits de l’Homme) getuigenissen van slachtoffers van misbruik zoals Jan Nolf en hekelt het de criminalisering van burgers of journalisten die van hun vrijheid beroofd worden omdat ze een politieinterventie filmden of rustig over een bevel discussieerden.

Sommige agenten zijn zo intimiderend dat burgers en zelfs journalisten uiteindelijk geloven dat het verboden is de politie te filmen.

Dat is vandaag uiteraard niet zo, zoals het laatste jaarlijkse verslag van het Comité P en oud-minister van Binnenlandse zaken Joëlle Milquet (CDH) nog meldde. Maar dat zou kunnen veranderen: minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) zegt bereid te zijn een verbod op beeldopnames te overwegen uit zorg voor de veiligheid van de agenten. Indien Jan Jambon zijn project verder zet, zal Jan Nolf de volgende keer dat hij zwaantjes op straat vereeuwigt in de gevangenis of voor de rechtbank belanden!

Het spreekt voor zich dat politieagenten die het voorwerp zijn van concrete bedreigingen beschermd moeten worden. Sommige foto’s van ambtenaren belanden in smartphones van toekomstige terroristen. Toch gaat het vooral om foto’s die door de agenten zelf op sociale netwerken gepost worden.

Bovendien zien we niet hoe een verbod op foto’s criminele gekken kan stoppen voor wie elke agent de staat, die voor hen als vijand geldt, vertegenwoordigt. Een dergelijk verbod zal de veiligheid van politieagenten niet verbeteren terwijl het wel volledig ingaat tegen verschillende fundamentele principes van een democratie.

‘De censuur kan nooit worden ingevoerd’

Ten eerste hebben de auteurs van de Belgische grondwet in 1831 niet enkel de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid voorzien. Aangezien ze zelf slachtoffer waren van despoten vermelden ze in de tekst dat ‘de censuur nooit kan worden ingevoerd’ (tegenwoordig art. 25). In digitale tijden is het praktisch onmogelijk een publiek debat te voeren over de legitimiteit en evenredigheid van de daden van de politie zonder over beelden van de politie in actie te beschikken.

Wie gelooft er echt dat de zaak Jonathan Jacobs zoveel debatten over machtsgebruik en verzorging van mentaal verzwakte personen zou ontketend hebben zonder de gelekte beelden van de dood van de jongeman, veroorzaakt door de slagen van de politie?

Door een verbod op het filmen van interventies van politieagenten of door een vergunning aan te vragen, keren we terug naar een verdoken vorm van censuur. Resultaat: de pers kan haar werk als waakhond niet meer doen én er valt een groot zwart doek op een reeks zeer actuele topics zoals politiegeweld, discriminerende identiteitscontroles, prijs van de politieoperaties voor de belastingbetaler…

Ten tweede zijn de autoriteiten verplicht om de politieagenten identificeerbaar te maken om zo de rotte appels die burgers mishandelen op te sporen en te bestraffen. Het gaat om een verplichting die voortvloeit uit het absoluut verbod op marteling en vernederende behandelingen, opgelegd door het Europese Hof voor de Rechten van de mens. Het parlement heeft de wet van 4 april 2014 aangenomen die elke agent verplicht om in alle omstandigheden een goed zichtbaar naamplaatje te dragen.

Sindsdien werd niets gedaan om die wet concreet te maken: zoals te zien is op de foto’s van Jan Nolf droegen de agenten in Brugge geen enkel onderscheidend teken op hun uniform. België is dus nog altijd in overtreding.

De oud-rechter kwam er gelukkig vanaf met enkele schrammen veroorzaakt door plastieken boeien. Maar mocht hij zwaar toegetakeld zijn, dan was het bijna onmogelijk de verantwoordelijken te identificeren.

De beelden van media en burgers kunnen ook dienen om enquêtes te voeden en agenten te laten veroordelen die misbruik maken van hun functie. Bij een verbod op opnames zou de burger die slachtoffer is van misbruik bijna geen bewijzen kunnen verzamelen. Daardoor zou de straffeloosheid van agenten die hun boekje te buiten gaan nog versterkt worden.

Dat gaat niet enkel in tegen de internationale verplichtingen van België, maar ook tegen de motivatie van de meerderheid van de agenten die hun werk goed doen en zelf gedegouteerd zijn door de straffeloosheid van hun gewelddadige of oneerlijke collega’s.

Kaakslag

Zoals de Commission nationale de déontologie de la sécurité (CNDS – Nationale Commissie voor deontologie van de veiligheid) in Frankrijk verklaarde, mag ‘gefotografeerd of gefilmd worden tijdens hun interventies geen hinder vormen voor politieagenten die bezorgd zijn over het naleven van de deontologische regels’.

Het verbod op beeldopnames van politieagenten zou een terugkeer betekenen naar het censuur van het Ancien Régime en dus een kaakslag zijn tegen de vrijheid van meningsuiting waarvoor de karikaturisten van Charlie Hebdo gestorven zijn.