Uit het Knack-archief: De mythe van Vollezele

Tijdens een overlegweekend in een landhuis in Vollezele in juli 2010 hebben PS en N-VA de eerste afspraken gemaakt, waarna de echte onderhandelingen zouden kunnen starten. Toen was er nog hoop op een akkoord.

Tijdens het eerste weekend van juli trokken Bart De Wever en Elio Di Rupo zich met een handvol vertrouwelingen terug in een afgelegen landhuis. De afspraken die daar zijn gemaakt, zouden het verdere verloop van de regeringsonderhandelingen bepalen. Zo gaat toch het verhaal.

Het is een van de eerste hete zomerdagen na een meer dan bewogen voorjaar. Na wekenlange enerverende onderhandelingen over de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde had Open VLD-voorzitter Alexander De Croo uiteindelijk de stekker uit de federale regering getrokken, en daarna hadden alle partijen zich in een weliswaar korte maar zeer uitputtende verkiezingscampagne gestort. De derde in vier jaar tijd.

De meeste politici maken dan ook dankbaar gebruik van het eerste juliweekend om er met hun gezin opuit te trekken, een lange fietstocht te maken of simpelweg in de tuin te zitten luieren. Maar niet de kopstukken van de twee partijen die de verkiezingen op 13 juni met voorsprong hebben gewonnen: de N-VA en de PS. Zij rijden in alle vroegte naar een afgelegen domein in Vollezele, een deelgemeente van Galmaarden. Daar, in een villa vlak bij de taalgrens, komen de hoofdrolspelers in de stellingenoorlog die de Wetstraat ondertussen al een half jaar in de ban houdt, voor het eerst echt elkaars maat opnemen.

Niet dat er daarvoor nog geen contacten zijn geweest. Als informateur heeft Bart De Wever PS-kopman Elio Di Rupo natuurlijk al officieel ontvangen, maar echt veel is daar niet gezegd. Wel zijn hun adjudanten ondertussen aan aftastende gesprekken begonnen in het PS-hoofdkwartier aan de Brusselse Keizerslaan.

Op 23 juni ontmoeten N-VA-Kamerlid Ben Weyts en professor staats- en bestuursrecht Hendrik Vuye er de PS’ers Jérémie Tojerow van het studiecentrum Institut Emile Vandervelde en Julie Ludmer, raadgeefster institutionele zaken van vicepremier Laurette Onkelinx. Het klikt wel aan de vergadertafel en de sfeer zit zelfs behoorlijk goed. Vooral ook omdat de N-VA’ers er dan nog van uitgaan dat de PS bereid is om de kar aan Franstalige kant te trekken.

‘We dachten: godzijdank heeft de kiezer twee winnaars aangeduid die elk in hun eigen taalgebied de leiding kunnen nemen’, zegt een N-VA’er. ‘Maar dat is een grove misrekening gebleken, want Elio Di Rupo heeft zich gaandeweg meer tot de woordvoerder dan tot de leider van de Franstaligen ontpopt.’

Twee dagen later vindt er bij de PS een tweede vergadering plaats, maar die verloopt al een pak minder amicaal. Vooral omdat het thema Brussel-Halle-Vilvoorde dan voor het eerst opduikt. De derde samenkomst vindt uiteindelijk nooit plaats, want ondertussen hebben een nota van de PS en een document van de N-VA elkaar gekruist.

De tekst van de PS is maar twee pagina’s lang en heet Oser la somme de toutes les forces. Pour une articulation plus harmonieuse entre autonomie, respect, solidarité et responsabilité. Daarin staat dat een nieuwe staatshervorming van drie gewesten moet uitgaan en uiteindelijk moet resulteren in ‘de consolidatie van de interpersoonlijke solidariteit en de federale sociale zekerheid’.

Het andere document, dat van de N-VA, is geschreven door Ben Weyts en somt alle bevoegdheden op die de N-VA graag zou overhevelen naar de deelstaten. Weyts benadrukt dat zijn partij vooral een sociaaleconomische staatshervorming wil. Hoewel er weinig verrassends in de teksten staat, moeten ze aan beide kanten toch even slikken. ‘Toen al was overduidelijk dat de regeringsonderhandelingen allerminst een walk in the park zouden worden’, klinkt het.

Tijdens zijn gesprek met de informateur heeft Elio Di Rupo aangedrongen op een tête-à-tête over de begroting en de staatshervorming. Dat verzoek is niet in dovemansoren gevallen: in het weekend van 3 en 4 juli nodigt Bart De Wever hem uit in villa Hellebosch in Vollezele.

Het landhuis, waar normaal schrijvers en andere kunstenaars in alle rust werken, ligt goed verstopt in de groene gordel rond Brussel en de enige getuigen zijn er gastvrouw Alexandra Cool en een van haar medewerkers. Een ideale locatie dus voor discrete gesprekken. Bovendien zou de plek waar de Britse schrijver Jonathan Coe zijn laatste boek heeft geschreven de onderhandelaars wel eens kunnen inspireren.

Maar tijdens dat eerste zomerweekend zijn de bezoekers allerminst geïnteresseerd in de artistieke sfeer of de charmante omgeving. Allemaal zouden ze liever ergens anders zijn, want veel zin hebben ze niet om zich weer in loodzware onderhandelingen te storten. De agenda van de zaterdag ziet er echter nog behapbaar uit: er zal alleen over de begroting worden gepraat.

Kwestie van zich warm te lopen voor de delicate communautaire gesprekken van de volgende dag. ‘Beetje naïef natuurlijk’, zegt een onderhandelaar. ‘Al snel zou blijken dat het budgettaire overleg op z’n minst even moeilijk ligt als de staatshervorming.’

De twee partijvoorzitters hebben die zaterdag een delegatie van absolute vertrouwelingen samengesteld. Bart De Wever brengt Kamerfractieleider Jan Jambon mee, en ook economieprofessor Koen Algoed, de kabinetschef van Vlaams minister Philippe Muyters. Elio Di Rupo komt aanzetten met Laurette Onkelinx en Anne Poutrain, het hoofd van de PS-studiedienst. In een aparte kamer houden ook nog enkele technici de wacht.

Voor de N-VA zijn dat onder anderen Bart Van Camp van de studiedienst en de cabinetards Koen Kennis, Wim Adriaens en Maarten Van Holle. Voor de PS zijn de raadgevers Jeremy Uhr, Vincent Magnée en Didier Leemans stand-by. ‘We waren toen nog zo optimistisch om te geloven dat er meteen werkgroepen konden worden opgestart zodra we aan de grote vergadertafel afspraken hadden gemaakt’, klinkt het. ‘Maar dat bleek veel te hoog gegrepen.’

Wanneer iedereen is gearriveerd, trekken de delegaties naar de zolderverdieping van de villa, waar ze aan een lange, brede tafel gaan zitten. Meteen al blijkt dat de Franstaligen veel meer aan decorum hechten dan de N-VA’ers. Zo staat Di Rupo erop dat zijn antagonist Bart De Wever recht tegenover hem gaat zitten.

Opvallend is ook dat alleen de twee partijvoorzitters elkaar tutoyeren; alle andere onderhandelaars worden met vous aangesproken. De voertaal is van bij het begin haast uitsluitend Frans zodat iedereen aan tafel alle finesses van het gesprek zou kunnen begrijpen.

Tijdens die eerste uren moeten de twee delegaties nog wennen aan elkaars manier van praten. Zo kijken de Vlamingen op van het eloquente, vaak kunstige bochtenwerk dat zo eigen is aan het Franse discours, en doen de boude, weinig omfloerste uitspraken van de N-VA’ers de Franstaligen bijwijlen naar adem happen. En dan zijn er nog de opvallende rode plastic bakken die de PS’ers meezeulen. Die puilen uit van de rode mappen vol fiches over alle mogelijke onderwerpen.

Telkens als er een nieuw thema wordt aangesneden, schuift Poutrain Di Rupo een andere fiche toe. Het is ook duidelijk dat de PS-voorzitter alles goed heeft doorgepraat in zijn eigen partij, terwijl de N-VA’ers vaker moeten improviseren. Al geven ze het niet graag toe, de Vlamingen zijn nogal onder de indruk van de geoliede PS-machine.

Zodra ze zich over de sanering van de overheidsfinanciën buigen, blijkt dat beide kampen lijnrecht tegenover elkaar staan. De Vlamingen willen het vooral over besparingen hebben, terwijl de Franstaligen in de eerste plaats de inkomsten willen opkrikken. De PS heeft zich duidelijk op een technische discussie voorbereid en stelt voor om de begroting ‘lijn per lijn’ te bespreken. Di Rupo en Onkelinx pakken uit met een waslijst nieuwe fiscale maatregelen, zoals de verhoging van de belastingen voor vrije beroepen, de aanpak van de fiscale fraude en een aanpassing van de btw-tarieven.

Meteen duikt er een geschilpunt op: de PS situeert ook de opbrengst van de strijd tegen de fiscale fraude en de inperking van de notionele-interestaftrek aan de uitgavenzijde van de begroting, en dat stuit bij de N-VA op zware weerstand.

Het wordt ondertussen steeds warmer in de vergaderzaal. Buiten lopen de temperaturen tot boven de 30 graden op. De onderhandelaars zijn dan ook opgelucht dat de lunch, die ondanks alles in een behoorlijk gemoedelijke sfeer verloopt, onder een pergola in de tuin wordt opgediend.

Maar wanneer de vergadering verdergaat, wordt de toon bitser. Voorafgaand aan de technische bespreking van bepaalde maatregelen wil de N-VA de budgettaire discussie ten gronde voeren: welke saneringsstrategie willen ze volgen? Wat moet de verhouding zijn tussen nieuwe inkomsten en besparingen? Voorts lanceert De Wever ook nog het principe van een ‘volksverzekering’ voor de gezondheidszorg en de kinderbijslag, maar daar doen ze aan Franstalige kant nogal meewarig over. Vooral Onkelinx blijft doen alsof ze er geen snars van begrijpt.

Na de middagvergadering schuiven alle onderhandelaars aan voor het avondeten. Maar ook aan tafel blijven sommige Franstaligen doorbomen over allerlei technische aspecten van de fiscaliteit. Dat werkt Bart De Wever op den duur danig op de zenuwen, en hij sneert op zijn typische manier: ‘In Vlaanderen is het verboden om tijdens het dessert over belastingen te praten.’ Een opmerking die niet meteen in goede aarde valt. Al snel daarna vertrekken de delegaties naar huis. Het is dan tien uur, de gesprekken hebben zo’n twaalf uur lang geduurd.

De volgende morgen staat het ontbijt al klaar op het terras als de eerste onderhandelaars bij villa Hellebosch arriveren. Die dag staat de staatshervorming op de agenda, en het gezelschap is dan ook aan dat onderwerp aangepast. Voor de PS trekken naast Di Rupo, Onkelinx en Poutrain ook Jérémie Tojerow en Julie Ludmer een stoel bij. Voor de N-VA voegt Ben Weyts zich bij De Wever en Jambon. Maar als de Vlamingen met de uitgebreide Franstalige delegatie worden geconfronteerd, besluiten ze er Hendrik Vuye, die normaal de backoffice zou bemannen, ook nog bij te halen.

In een eerste ronde krijgen beide delegaties de kans om kort hun strijdpunten uit de doeken te doen. ‘De N-VA wil een akkoord en geen revolutie’, begint Bart De Wever zijn tussenkomst. Maar hij voegt er ook meteen een waarschuwing aan toe: ‘Zonder akkoord naar nieuwe verkiezingen gaan, maakt het alleen maar moeilijker. Want dan zal de N-VA nóg groter worden.’ Als Elio Di Rupo het woord krijgt, benadrukt hij dat de klemtoon bij een nieuwe staatshervorming op de gewesten moet liggen. Geen communautarisation maar régionalisation . ‘In principe vragen we nog steeds niets’, aldus Di Rupo.

‘Elke stap op het vlak van regionalisering is voor ons een toegeving.’ Maar hij geeft ook te verstaan dat hij van goede wil is: zijn partij is bereid om de N-VA meer te bieden dan CD&V ooit in de wacht heeft kunnen slepen. Van bij het begin geeft de PS-voorzitter ook aan dat er in Vollezele niet over Brussel kan worden gepraat omdat Philippe Moureaux, die een paar dagen eerder is getrouwd, er niet bij is. Daarover zal de volgende dag al een nieuwe vergadering worden belegd op de Keizerslaan.

Op basis van de nota die Ben Weyts eind juni heeft geschreven, beginnen de onderhandelaars vervolgens aan een tour d’horizon. In tegenstelling tot gisteren is het nu de N-VA die de facto de gesprekken leidt. Maar Di Rupo schuift de discussie over de sociaaleconomische bevoegdheden terzijde en wil het al snel over het justitieluik hebben. Vol vuur steekt hij een tirade af over de macht van de Belgische onderzoeksrechters.

De N-VA’ers geloven hun oren haast niet: de PS gaat zowaar akkoord met een fundamentele hervorming van justitie. Di Rupo somt daarna ook nog een reeks bevoegdheden op die van hem mogen worden overgeheveld, zoals mobiliteit, energie, wetenschapsbeleid en technologie, de huurwet en de lokale besturen.

Ook de afschaffing van de Senaat blijkt bespreekbaar te zijn. En omdat het de N-VA is die zo graag van de Senaat af wil, wordt afgesproken dat zij dan ook de Senaatsvoorzitter zal leveren voor zolang die nog nodig is.

So far so good , denken ze in beide kampen. En de gezonde lunch, met komkommergazpacho, mozzarella en fijne pastagerechtjes, verloopt zelfs in een behoorlijk aangename sfeer. Al beseffen zowel de socialisten als de N-VA’ers maar al te goed dat het moeilijkste nog moet komen, want de sociaaleconomische hefbomen en de mogelijkheid van meer financiële en fiscale autonomie zijn nog niet aan bod gekomen.

Eens die thema’s op tafel liggen, stelt de PS zich plots een pak terughoudender op. Di Rupo sms’t verscheidene keren met CDH-voorzitster Joëlle Milquet, Laurette Onkelinx gaat steeds meer op in haar rol van bad cop, en aan Vlaamse kant geven Weyts en Jambon af en toe flink gas.

Di Rupo is duidelijk: zijn partij zal geen substantiële fiscale autonomie en ook geen aantasting van de interpersoonlijke solidariteit aanvaarden. En ook wat de sociaaleconomische hefbomen betreft, stellen de Franstaligen zich defensief op: de sociale zekerheid en het arbeidsrecht moeten hoe dan ook federaal blijven.

De PS stelt dus duidelijk haar grenzen, en de N-VA benadrukt constant dat ze niet onder de lat door wil gaan. Er vallen die middag harde woorden, en er wordt veel gezucht en met de ogen gerold. Maar niemand verheft zijn stem, de gesprekken blijven beleefd. Er wordt zelfs af en toe gelachen. Zo krijgt De Wever op een bepaald moment een wel erg ironisch nieuwsbericht op zijn gsm binnen: langs het parcours van de Ronde van Frankrijk, die vandaag in Brussel arriveert, heeft de politie het zwaaien met leeuwenvlaggen verboden.

Uit veiligheidsoverwegingen. Als De Wever de tekst droogjes voorleest, kan Di Rupo een glimlach niet onderdrukken. De Wever geeft geen krimp. Uiteindelijk is het de Italiaan Alessandro Petacchi die in Brussel als eerste over de streep zal komen. Maar in Vollezele komen ze daar nog niet eens in de buurt.

Pas als de avond valt, houden de onderhandelaars het voor bekeken. De Wever bedankt Di Rupo voor diens openheid en herhaalt nog maar eens dat de zesde staatshervorming voor hem een sociaaleconomische staatshervorming moet zijn. ‘Je zit dit keer met de N-VA aan tafel en niet met CD&V’, merkt hij nog op. Di Rupo houdt zijn slotwoord veel cryptischer: ‘De marges zijn klein, maar wij zijn alvast bereid om oplossingen te zoeken.’

Zo eindigt een lange, hete zondag. De onderhandelaars zijn nog hoopvol, maar ze beseffen ten volle dat ze voor een gigantische opdracht staan. Ze hebben het allemaal gehad; ze willen naar huis. De PS-delegatie is zelfs al bijna vertrokken wanneer op de valreep wordt beslist om toch nog de fles schuimwijn open te trekken die de gastvrouw in het salon heeft klaargezet.

In het uitgebreide diner heeft eigenlijk niemand nog zin. Alleen Bart De Wever, Ben Weyts en Hendrik Vuye eten nog een hapje terwijl ze de gesprekken van het weekend overlopen. De Franstalige socialisten, gematigd optimistisch gestemd – met deze Bart De Wever valt een akkoord te sluiten, denken ze – zijn dan al bijna thuis.

Twee dagen lang hebben de N-VA en de PS dus aftastende gesprekken gevoerd in Vollezele. Het verhaal gaat dat Bart De Wever en Elio Di Rupo daar ook een zogenaamd herenakkoord hebben afgesloten. In de afgelegen villa zouden ze onder meer hebben afgesproken dat er niet aan de financieringswet mag worden geraakt. Alleen heeft niemand van de aanwezigen daar iets van gemerkt.

Op geen enkel moment zouden de partijvoorzitters zich hebben teruggetrokken voor een gesprek onder vier ogen. Alleen op de laatste avond, toen de fles schuimwijn was ontkurkt, hebben ze buiten even samen staan praten. Maar dat was veel te kort om elkaar grote beloftes te kunnen doen. Hoogstens hebben ze toen wat plooien gladgestreken die in de loop van de dag waren ontstaan door de soms giftige uitspraken van hun partijgenoten.

‘Het is een mythe dat het herenakkoord in Vollezele tot stand is gekomen’, zegt een onderhandelaar. ‘Daar is hoogstens de basis gelegd. We zijn er tot de conclusie gekomen dat een grote staatshervorming en een propere splitsing van B-H-V misschien wel haalbaar waren, op voorwaarde dat er extra geld naar Brussel zou gaan en er niet fundamenteel aan de financieringswet zou worden geraakt. Maar niemand heeft dat toen uitgesproken.’

Pas in de volgende dagen en weken zouden Elio Di Rupo en Bart De Wever elkaar een en ander hebben beloofd. Als heren onder elkaar. Zonder pottenkijkers.

Door Patrick Martens, Ann Peuteman en Han Renard.

Dit artikel verscheen eerder in Knack op 29 december 2010.