‘Politieke partij verbieden zal geen positief effect hebben op het ongenoegen dat die partij uitdrukt’

‘Als we een verbod uitvaardigen op politieke partijen, ontkennen we alleen maar de kracht en het verleden van Europa’, schrijft onderzoekster Sarah Claerhout.

De partij ISLAM, dat was de focus van het meest recente debat over de bescherming van onze normen en waarden. Moeten we zo’n partij verbieden en alle mogelijke wettelijke middelen inzetten om ze een halt toe te roepen? Sommigen denken van wel: dergelijke partijen mogen niet bestaan, want ze verwerpen de grondslagen van onze democratische rechtsstaat.

Hoe verstandig is dat?

Ongeacht haar verdachte financieringsbronnen of verborgen agenda’s, is er iets dat de partij ISLAM gemeen heeft met zowat alle politieke partijen en bewegingen die ontstaan zijn in de Europese geschiedenis: ze geeft uiting aan het ongenoegen van een groep mensen in de samenleving. We kunnen de standpunten van die groep verfoeien en hun ongenoegen onterecht of zelfs onnozel vinden. Maar daarmee verdwijnt dat maatschappelijke ongenoegen niet. Er zijn gelijkaardige partijen elders in Europa en er zullen er nog komen.

De vraag is: hoe gaan we om met dat groeiende ongenoegen bij een groep in de samenleving?

Het laboratorium van de geschiedenis biedt ons twee routes. De eerste is die van Europa. Al eeuwenlang toont Europa eenzelfde tendens: wanneer maatschappelijk ongenoegen begint te groeien bij een groep mensen, dan wordt dat gekanaliseerd naar de politiek.

Toen arbeiders hun leefomstandigheden en ander onrecht wilden aanklagen, groeide dit uit tot een politieke beweging over heel Europa. De voorbije eeuwen ontstonden ook allerlei soorten extreem-rechtse en extreem-linkse groepen, maar telkens weer namen ze de vorm aan van politieke partijen. Nationalistische afscheidingsbewegingen, verzet van etnische minderheden, kwaadheid over de massale milieuvervuiling of de plaats die ouderen krijgen in de samenleving? Ze worden deel van het politieke proces en hun ongenoegen komt daar tot uiting.

De kanalisering van maatschappelijk ongenoegen naar de politiek brengt het probleem aan de oppervlakte, laat toe dat het zich in de publieke arena manifesteert en neemt het op in een politiek proces van onderhandelingen. En dat stelt grenzen aan de gewelddadige vorm die het ongenoegen kan aannemen. Alle gekende politieke stromingen zijn in Europa ontstaan. Telkens wanneer de heersende politieke klasse probeerde deze uitdrukkingen te verbieden, waren onrust en geweld het resultaat: van de Franse tot de Russische revolutie, van anarchistische bendes tot fascistische knokploegen, van de ETA tot de IRA.

Het belang hiervan wordt duidelijk als we het contrast met de tweede route bekijken: die van de Verenigde Staten. Hier was de samenleving niet in staat om het wijdverspreide maatschappelijke ongenoegen te kanaliseren naar de politiek.

Geweld en haat

Wat gebeurde er dan wel? Het ongenoegen dat leefde bij bepaalde groepen koos een andere weg om zich te manifesteren: de weg van de georganiseerde misdaad. Zowat elke groep die naar de VS migreerde de laatste twee eeuwen, kreeg daar zijn eigen maffia of bendes. Of het nu Italianen, Ieren, Mexicanen, Chinezen of Afro-Amerikanen zijn, hun ontevredenheid over hun bestaan in de Amerikaanse samenleving kreeg zelden een politieke vertaling, maar altijd wel een criminele. Net omwille daarvan werd die samenleving een voedingsbodem voor georganiseerde misdaad. En als ongenoegen gekanaliseerd wordt naar misdaad, dan groeit onvermijdelijk het geweld en de haat.

Welke van deze twee routes verkiezen we? Dat is de vraag die we ons in verband met een partij als ISLAM moeten stellen.

Willen we partijen gaan verbieden en zo verhinderen dat maatschappelijk ongenoegen een politieke vorm krijgt? Wel, dan moeten we ook bereid zijn om de voorspelbare prijs te betalen. Een verbod op een politieke partij zal immers geen positief effect hebben op het ongenoegen dat die partij tot uitdrukking brengt. Integendeel. Dat ongenoegen zal gewoon ondergronds gaan en een andere uiting zoeken. De geschiedenis leert ons welke vormen het dan kan aannemen: geweld en/of georganiseerde misdaad. In de eenentwintigste eeuw zal dat een verdere groei betekenen van het terrorisme als de florerende vorm van georganiseerde misdaad.

Verlichting wil niet zeggen dat je een partij probeert te verbieden, gewoon omdat ze niet strookt met je waarden en normen. De kracht van Europa ligt elders: in het vermogen om maatschappelijk ongenoegen te kanaliseren naar de politiek. Dat houdt in dat je de ruimte geeft aan politieke partijen die dat doen, hoe verwerpelijk je hun standpunten ook mag vinden. Niet omwille van een of ander nobel principe, maar gewoon uit pragmatische overwegingen.

Zolang partijen als de ISLAM-partij deel zijn van het politiek proces, kan je hen aanpakken binnen de contouren daarvan: met standpunten en argumenten, met verkiezingen en onderhandelingen. Je kan hen bekampen in de publieke arena door superieure ideeën te plaatsen tegenover hun armoedig gedachtegoed. Eens je ze verbiedt en het maatschappelijk ongenoegen ondergronds gaat, kan dat alles niet meer. Dan kunnen we alleen nog meer geld steken in de strijd tegen het terrorisme en/of tegen een moslimmaffia.

Wat zien we vandaag? Primitieve ideeën over de omgang tussen mannen en vrouwen geven aanleiding tot dwaze voorstellen over het verbieden van partijen. Zijn we misschien vergeten wat een echt politiek debat is? Een debat waarin je vecht voor ideeën en niet voor stemmen of populariteit? In zo’n debat kan een liberaal, christendemocraat of socialist putten uit zijn of haar eigen rijke politieke traditie en aantonen waarom het invoeren van de Sharia of gescheiden vervoer voor mannen en vrouwen ongewenst is.

Als we in plaats daarvan een verbod uitvaardigen op politieke partijen, ontkennen we alleen maar de kracht en het verleden van Europa.