Politici van vader op zoon/dochter: het komt in de beste democratieën voor, maar in België toch ietsje meer

Politici van vader op zoon: het komt in de beste democratieën voor. In de meeste ontwikkelde democratieën neemt het aantal dynastieke politici af, maar in ons land stijgt het. Dat is een slechte zaak.

Machthebbers van vader op zoon: u moet er waarschijnlijk ook niets van hebben. We associëren het verschijnsel doorgaans met gesloten regimes of ontwikkelingslanden. Met landen als Noord-Korea, Syrië, Congo of de Filippijnen. Met landen die op ‘-stan’ eindigen. Maar eigenlijk komen familiedynastieën in elke democratie voor.

Op het einde van de achttiende eeuw had 56 procent van het Britse Lagerhuis nog een dynastieke voorganger. Vandaag is dat minder dan vijf procent. In Nederland was 61 procent van de ministers tussen 1848 en 1888 direct verwant met een ander nationaal politicus. Vandaag heeft enkel vicepremier Lodewijk Asscher nog een dynastieke voorganger. Die neerwaartse trend doet zich in heel Europa voor.

Heel Europa? Nee, een klein koninkrijk blijft moedig weerstand bieden. In België nam het aantal dynastieke parlementsleden de voorbije twintig jaar gevoelig toe. Vandaag hebben maar liefst 26 van de 150 parlementsleden (17 procent) in de Kamer van Volksvertegenwoordigers een familielid met een parlementair verleden. Ter vergelijking: in 1995 telde de Kamer nauwelijks 16 dynastieke parlementsleden (10,6 procent). Ook in het Vlaams (17/124) en het Waals (9/75) Parlement zit het percentage vandaag rond de twaalf procent. Politieke families komen voor in alle partijen, op alle bestuursniveaus en aan beide kanten van de taalgrens.

Niets is handiger dan een bekende dynastieke vader. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat dynastiepolitici drie keer meer kans maken om verkozen te worden. Ze krijgen meer media-aandacht, maken sneller promotie en zijn minder afhankelijk van de partijlijn. Uit Noors onderzoek blijkt dan weer dat dynastieke kandidaten gemakkelijker een betere plaats op de kieslijst krijgen, waardoor hun kansen op een goed resultaat nóg stijgen.

Politicologe Brenda van Coppenolle (London School of Economics) berekende dat politici met een stamboom een dynastiek voordeel van om en bij de 25 procent hebben. Met andere woorden: als een kandidaat met stamboom en een kandidaat zonder stamboom met dezelfde capaciteiten het tegen elkaar zouden kunnen opnemen, zou de stamboomkandidaat gemiddeld 25 procent méér voorkeurstemmen halen. Volgens een onderzoek van politiek wetenschapper Benny Geys (Vrije Universiteit Brussel) hebben politici met een stamboom minder capaciteiten nodig om verkozen te geraken.

Gedeeltelijk is het natuurlijk onze fout. Niemand verplicht ons voor dynastieke kandidaten te kiezen. De zoon of dochter die in de politieke voetsporen treedt: het is een idee dat veel kiezers onaangenaam vinden. Tenzij het binnen de partij waarvoor we zelf stemmen gebeurt, dan heet het ‘continuïteit’.

Video: Jeroen Zuallaert licht toe in Z-Expert op Kanaal Z

Dat dynastieke kandidaten beter scoren, heeft overigens niet noodzakelijk met nepotisme te maken. Er is ook een sociologisch effect. Zo komen kinderen van beroepspolitici vroeger met ideologie in aanraking, doen vroeger ervaring op met politiek engagement, spreken aan de keukentafel vaker over politiek. Vaak zijn ze vroeger ‘politiek rijp’.

Maar tegelijk gaan politieke dynastieën in tegen de basisbeginselen van een democratie. Het is schadelijk dat een kandidaat gemiddeld 25 procent meer stemmen haalt omdat hij een bekende familienaam heeft. Het gaat in tegen meritocratische principes dat een politicus met een stamboom minder competent hoeft te zijn om verkozen te geraken. Het is oneerlijk dat dynastieke kandidaten gebruik kunnen maken van de politieke netwerken van hun ouders om een voorsprong uit te bouwen. Het is onrustwekkend dat een groeiend aantal parlementszetels vandaag voorbehouden lijkt aan ‘de zonen en dochters van’. Hoe meer burgers zich geroepen voelen om aan politiek te doen, des te gezonder de democratie. Een stijgend aantal dynastieke kandidaten geeft juist de omgekeerde boodschap.

Elk democratisch bestek creëert onvermijdelijk een elite. Aan ons om voor de nodige variatie te zorgen.