‘Nu pas dringt het door dat we onze welvaartmachinerie te pletter rijden op de eindigheid van de aarde’

‘De oude, achterhaalde systemen blijven reproduceren en onszelf wijsmaken dat we er wel komen door hier en daar de scherpste kantjes weg te vijlen, dat moeten we onmiddellijk stoppen’, schrijft Dirk Barrez naar aanleiding van het einde van de klimaatconferentie in Marrakesh.

Ja, er is goed nieuws. 197 landen hebben eindelijk een klimaatakkoord gesloten. Dat kan sneller dan verwacht in werking treden, wat een opsteker is voor de klimaatconferentie in Marrakesh. Maar even waar is dat de wereld nog altijd afstevent op een opwarming van 2,9 tot 3,4 graden Celsius tegen 2100. Dat is pijnlijk veel meer dan de risicodrempel van 2 graden, laat staan de beoogde 1,5 graden. In zijn boek ‘Transitie. Onze welvaart van morgen’ bepleit Dirk Barrez een snelle omschakeling naar een betrouwbare sociaalecologische economie zodat we ook morgen goed kunnen leven.

We komen er niet met morrelen in de marge. Het is totaal onvoldoende om één elektrische laadpaal te openen: dat was ooit tv-nieuws in Vlaanderen, zonder dat de betrokken minister zelfs maar de vraag werd gesteld waar de tweede, tiende, duizendste, tienduizendste laadpaal zou komen. Het helpt geen zier om een aankondigingspolitiek te voeren over bijvoorbeeld de elektrische voertuigen die we hier zullen bouwen, zonder ook maar de minste aanzet tot realisering daarvan, en natuurlijk zonder de inbedding ervan in een heel ander en duurzaam mobiliteitssysteem.

Laat staan dat een duurzame toekomst ons zou toelachen door bedrijfswagens fiscaal te subsidiëren in zowat het meest filegevoelige land, te beslissen dat kerncentrales moeten worden gesloten om ze vervolgens toch open te houden, of nog meer havencapaciteit te bouwen in Antwerpen als we moeten dematerialiseren en grotendeels ook deglobaliseren. Hoe gek kunnen we zijn?

De oude, achterhaalde systemen blijven reproduceren en onszelf wijsmaken dat we er wel komen door hier en daar de scherpste kantjes weg te vijlen, dat moeten we onmiddellijk stoppen.

Energie, de verst gevorderde transitie

Dat het niet anders zou kunnen, wordt elke dag grotere onzin. Andere samenlevingen presteren al veel beter dan wij. Zo is hernieuwbare energie mondiaal aan een sterke opmars bezig, en is het de verst gevorderde transitie. Eind 2015 was de productiecapaciteit voor windenergie van naar schatting 432 gigawatt exact negenmaal groter is dan in 2004. De explosie van zonnepanelen in diezelfde periode is helemaal impressionant. De capaciteit groeide van 3,7 gigawatt in 2004 tot 233 gigawatt in 2015. Dat is maar liefst 62,97 keer meer, een vermenigvuldiging dus met, licht afgerond, drieënzestig in amper elf jaar.

Toch is het onvoldoende om het klimaatalarm te keren. De reden is dat zelfs een snelle energietransitie ons maar echt vooruithelpt als ook al die andere systemen verduurzamen: de landbouw die nu goed is voor een zesde van alle broeikasgassen, een mobiliteit die vandaag in zowat alle aspecten vloekt met duurzaamheid, bouwen en wonen, ruimtelijke ordening, materiaalgebruik en industriële productie, reizen, fiscaliteit…

Na vijftig jaar van waarschuwingen begint door te dringen dat we met onze huidige welvaartsmachinerie te pletter rijden op de eindigheid van onze aarde. We kunnen ons niet langer wijsmaken dat we ongestraft de planetaire ecologische grenzen van klimaatverandering, biodiversiteit en andere kunnen blijven overschrijden. Evenmin is een globalisering houdbaar die sociaal onrechtvaardig is en waarbij een groeiende ongelijkheid massa’s mensen buitenspel zet. Die vele ecologische en sociale deficits tasten nu ook snel de democratie aan. Steeds meer burgers vallen gaandeweg voor de lokroep van ondemocratische politieke extremen.

Op weg naar een sociaalecologische economie

Zo kan het niet verder… maar gelukkig is er nog meer goed nieuws. Eigenlijk weten we waar het naartoe moet. Het komt erop aan zo snel als maar mogelijk en met alle beschikbare mensen en middelen een sociaalecologische economie uit de grond te stampen.

Haar ecologische dimensie is dat ze onze welvaart voortbrengt op de meest duurzame wijze, dus binnen de grenzen van het ecosysteem aarde en van al zijn ecosystemen. Voor welvarende landen, zoals ook het onze, betekent dit dat de milieu-impact van onze economie in 2050 met een factor 10 is teruggedrongen. Dan creëren we vergelijkbare welvaart en welzijn met tienmaal minder uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Ook is er dan tienmaal minder materiaaldoorstroming, negentig procent minder gebruik van materialen dus. Dat is een immense maar haalbare opdracht.

Tegelijkertijd, en dat is haar sociale dimensie, zal die sociaalecologische economie voor de nodige duurzame welvaart zorgen om aan de gerechtvaardigde behoeften van alle wereldburgers te voldoen zodat alle mensen humaan kunnen leven. Dat betekent dat er nuttig werk en een goed inkomen is voor iedereen, en dat de voortgebrachte welvaart voldoende verdeeld raakt.

Het proces van transitie

De job die wacht, is niet min: een coherente en volledige omschakeling van onze huidige economie en samenleving in al haar systemen: energie, water, voedsel, mobiliteit, geld, werk, inkomen, wonen, onderwijs, democratie, reizen, informatie, biodiversiteit, veiligheid, kennis, fiscaliteit, gezondheidsvoorzieningen, sociale zekerheid, cultuur…

Als zowat alle systemen waarop we vertrouwen voor een goed leven in crisis verkeren, moeten we ze allemaal aanpakken en verduurzamen, en daarbij ook oog hebben voor hoe ze elkaar beïnvloeden en versterken. Dat hele proces noemen we transitie: een volledige, nooit geziene ombouw van de menselijke samenleving.

Essentieel om zo’n transitie te doen lukken, is dat de samenlevingen, van lokaal tot mondiaal, vat krijgen en greep houden op die nieuwe sociaalecologische economie om ze te sturen in het algemene belang. Dat is de democratische dimensie van transitie.

Geluk bij een ongeluk

Die ombouw is één grote schreeuw om werk, een geluk bij een ongeluk dus. Vele handen zijn nodig om het vernietigde natuurlijke kapitaal te herstellen en een milieuvriendelijke voedseleconomie te creëren. Leefbare steden uitbouwen en renoveren, energiezuinige woningbouw, de transporteconomie herdenken en vertimmeren, de productie van welvaart dematerialiseren, energievoorziening op hernieuwbare sporen zetten, een kringloopeconomie op poten zetten, voor al die ambities moeten meer hersenen en handen aan het werk. Eén waarheid nemen we best ter harte. Er is geen enkel valabel argument waarom hier niet zou kunnen wat elders wel kan. Wat andere landen presteren inzake transitie, zoals Duitsland inzake energie bv., dat moeten wij ook kunnen.

Dirk Barrez is hoofdredacteur van PALA.be en auteur van het pas verschenen boek ‘Transitie. Onze welvaart van morgen (Pelckmans Pro | PALA.be)’