Vlaams minister Jo Vandeurzen (CD&V) is trots op zijn nieuwe kinderbijslag. Experts hebben er vragen bij. ‘Men gaat meer geld uitgeven om niet efficiënter te zijn in de strijd tegen armoede.’
‘Uit de armoedetoets van de KU Leuven blijkt onmiskenbaar dat het nieuwe Vlaamse systeem van kinderbijslag effectief het armoederisico helpt terugdringen,’ zo kondigde Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen (CD&V) energiek aan in een filmpje op sociale media. Die stelling werd meteen genuanceerd door Bea Cantillon en Wim Van Lancker, respectievelijk directeur en postdoctoraal onderzoeker bij het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck (CSB) aan de Universiteit Antwerpen. Zij hadden zes maanden geleden al het nieuwe kinderbijslagsysteem onderworpen aan een wetenschappelijke toets. Daaruit bleek dat de kinderarmoede niet significant zou dalen. Vooral de gezinnen met één kind zouden erin vooruitgaan, veel sterker dan gezinnen met twee kinderen of drie of meer. De Vlaamse regering pareerde de kritiek toen door een nieuwe armoedetoets te bestellen en de belofte haar beleid bij te sturen indien daaruit opnieuw zou blijken dat de effecten onvoldoende waren. ‘De collega’s van de KUL komen tot zeer vergelijkbare resultaten,’ zegt Van Lancker. De hoerastemming van Vandeurzen is dan ook licht verbazend, vindt hij. Hij wijst er fijntjes op dat Vandeurzen zijn beleid al aanpaste na het rapport van het CSB: ‘Of er een causaal verband is weet ik niet, maar het is een feit dat de collega’s van de KUL nu een grotere effectiviteit kunnen meten.’
De regering neemt geld af van mensen die al kwetsbaar zijn. Het is mij een raadsel hoe zoiets die gezinnen kan helpen
De hervormde kinderbijslag van Vandeurzen rust op drie pijlers: een hogere, maar voor elk kind gelijke kinderbijslag van 160 euro per maand, een paar sociale correcties en de zogenaamde participatietoeslagen (er zijn er vier: de kinderopvangtoeslag, de universele participatietoeslag, de kleutertoeslag en de selectieve participatietoeslag). Volgens de KUL tilt deze nieuwe kinderbijslag 0,9 procentpunt meer gezinnen boven de armoedegrens. De armoedekloof – of hoe ver iemand afzit van een gezinsinkomen dat hem/haar uit de armoede houdt – die nu gemiddeld 470 euro bedraagt, zou verkleinen met 55 tot 62 euro per maand. Tot slot zou een half procentpunt van de gezinnen uit het armoederisico klauteren dankzij de hervorming. Geen wonder dat Vandeurzen blonk in De Zevende Dag, op Twitter en in de kranten. En ook wel terecht, benadrukt Van Lancker: ‘CD&V mag het absoluut als een pluim op haar hoed steken dat ze selectieve maatregelen ten goede van de armsten invoert. Open VLD en N-VA zijn daar veel minder in geïnteresseerd.’
Als u een pluim geeft aan Vandeurzen, waarom spreekt u dan van een ‘gemiste kans’?
Van Lancker: Omdat die pluim van een kalende kip is geplukt. Kinderarmoede stijgt in dit land en het is bewezen dat de kinderbijslag het ideale instrument is om daar iets aan te doen. En toch heeft men keuzes gemaakt die ongunstig zijn voor de strijd tegen armoede.
De welke?
Van Lancker: Er waren best wel wat problemen met het bestaande systeem, maar het had ook haar voordelen. Zo werden de rang- en leeftijdstoeslagen automatisch toegekend, op basis van je gezinssituatie: je krijgt meer naarmate je meer kinderen hebt, en de bedragen stijgen ook mee met de leeftijd van de kinderen. Ben je eenouder of langdurig werkloze, dan krijg je daar sociale toeslagen bovenop. Dat zorgde voor een automatische compensatie van stijgende kosten voor kinderen, en dat was prima.
Nu vervangt men die automatische compensatie door een gelijk en hoog basisbedrag van 160 euro voor iedereen. Daardoor geef je veel aan alle eerste kinderen, ook aan zij die het niet nodig hebben. Het gevolg is dat er minder beschikbaar is om het verlies van de grote gezinnen te compenseren en dus om armoede te bestrijden.
Daarbovenop wilde men het systeem vereenvoudigen, maar dat is een illusie gebleken. Het oude systeem was gebaseerd op eenvoudig vast te stellen criteria. Nu wil men dat doen op basis van het inkomen. Op zich best begrijpelijk, maar het is wel een moeilijkere manier om een sociale toelage te berekenen.
Waarom?
Van Lancker: Omdat je moet wachten op de afrekening van de belastingen om het gezinsinkomen te kennen. En dat komt pas twee jaar na datum. Een voorbeeld: iemand verliest zijn werk. Op dat moment kent zijn of haar gezin een inkomensprobleem en zou die verhoogde kinderbijslag welkom zijn. Maar dat inkomensprobleem kan je dus maar later vaststellen. Door op basis van het statuut te werken, kun je makkelijker identificeren wie extra hulp nodig heeft. Die automatische toekenning is ook efficiënt omdat ze tegemoet komt aan de specifieke noden van gezinnen: grotere gezinnen en oudere kinderen zijn nu eenmaal duurder. Een systeem op basis van inkomens is niet per se onwerkbaar, maar wel moeilijker. Het bestaat ook nog niet in Vlaanderen en moet dus van nul opgebouwd worden.
Vandeurzen werpt tegen dat hij de sociale toelagen heeft verdubbeld.
Van Lancker: Omdat hij moet compenseren wat de armsten verloren hebben nu iedereen – ongeacht de noden – een hoger maar gelijk bedrag krijgt. Dit is een klassieke vestzak-broekzakoperatie voor de ontvangers. Die compensatie voorziet Vandeurzen met de tweede pijler: de sociale toeslagen. Hij pompt ook 30 miljoen euro extra in de derde pijler, waarin de participatietoeslagen zitten – een aanpassing nadat ons rapport uitkwam. Een goede zaak, want dit komt ten goede van de armsten.
Het is wel zo dat het nieuwe systeem op deze manier duurder zal zijn dan het oude. Gek, als u weet dat het überhaupt niet kon worden betaald met het huidige budget. Men had gehoopt dat de dubbele indexsprong dat zou goedmaken, maar dat blijkt niet het geval. Dan weet u meteen ook dat men nu dus meer geld gaat uitgeven om niet efficiënter te zijn in de strijd tegen armoede.
Hoeveel zal de nieuwe kinderbijslag extra kosten?
Van Lancker: Het systeem wordt stapsgewijs ingevoerd vanaf 2019. Stel dat het lukt, wat ik betwijfel, dan zullen we binnen 20 jaar weten wat de extra kost is. Men schuift de hete aardappel dus voor zich uit.
N-VA en Open VLD wilden de middenklasse sparen, en dat is meer dan gelukt
Een andere opmerking van u en Bea Cantillon is dat de al kwetsbaardere gezinnen, de grootste, minder baat hebben bij het nieuwe systeem.
Van Lancker: Dat komt omdat er binnen een beperkt budget veel meer is gegeven aan de eerste kinderen, en die zijn met veel meer. Zo blijft er minder over om iets extra te doen voor de laagste inkomens. N-VA en Open VLD wilden de middenklasse sparen, en dat is meer dan gelukt. De kleinere gezinnen, doorgaans middenklasse, gaan er sterker op vooruit dan de grotere en de eenoudergezinnen. Dat is het beruchte Mattheus-effect: zij die er al beter voorstaan, profiteren meer van het beleid.
Is er iets mis mee om de middenklasse te sparen? Zij dragen grotendeels de welvaartstaat.
Van Lancker: Uiteraard is daar niets mis mee. Maar als uit wetenschappelijk onderzoek in binnen- en buitenland blijkt dat de kinderbijslag een heel eenvoudig, maar toch uiterst effectief middel is om kinderarmoede aan te pakken, dan is het misschien zinvoller om die zo in te zetten. Je kan er heel gericht mee werken en meer geven aan wie het meer nodig heeft. Het is bovendien erg betrouwbaar voor de ontvanger: elke maand krijg je een vast bedrag gestort, ongeacht of je werk hebt of niet. Een erg effectieve inkomensondersteuning, wat toch nog altijd de kern is van armoedebestrijding. Mensen die beweren dat armoede om meer dan een gebrek aan geld gaat, schatten dat fout in. Natuurlijk gaat het ook om zaken als gelijke kansen en onderwijs, maar in de eerste plaats is armoede te weinig geld hebben voor een treffelijk leven.
Je hoort wel eens de giftige opmerking dat sommigen dat geld eerder opmaken aan flatscreens, smartphones en alcohol.
Van Lancker: Onderzoek spreekt dat tegen. Ook in ons land. Famifed, het federaal agentschap dat verantwoordelijk is voor kinderbijslag, leerde uit een bevraging dat het geld van de kinderbijslag effectief besteed wordt aan huishoudelijke zaken zoals de elektriciteitsrekening, schooluitgaven en kledij. In het buitenland is zelfs expliciet onderzocht of de consumptie van alcohol toeneemt naarmate de kinderbijslag stijgt. Dat is niet zo. De meeste ouders, of ze nu arm zijn of niet, zijn verantwoordelijke mensen. Of willen op zijn minst het beste voor hun kinderen. De kinderbijslag komt telkens uit de bus als een goed besteed en dus zeer nuttig instrument.
Als onderzoek dit uitwijst, waarom beslist de Vlaamse regering dan anders?
Van Lancker: Politici moeten ideologische keuzes maken en compromissen sluiten. Die stonden al in het regeerakkoord, daar is het misgelopen. N-VA wil de middenklasse niet treffen, Open VLD wil kinderbijslag koppelen aan gewenst gedrag en voor CD&V moet de kinderbijslag de armoede helpen bestrijden. Iedereen kreeg een beetje zijn zin en dus is het resultaat een weinig slagkrachtig systeem. Neem bijvoorbeeld de kleutertoeslag. Als je die wil krijgen, moet je kleuter ingeschreven zijn op school en voldoende aanwezig zijn.
Wat is daar mis mee?
Van Lancker: Wie zijn kinderen niet naar school stuurt, doet dat niet omdat hij of zij onderwijs onbelangrijk vindt, wel omdat ze denken dat de kleuterschool niet goed is voor hun kind. Doorgaans zijn dat mensen uit een andere cultuur dan de Vlaamse. De regering neemt dus geld af van mensen die al kwetsbaar zijn. Het is mij een raadsel hoe zoiets die gezinnen kan helpen. Wil je meer kleuters naar school, voer dan schoolplicht in voor hen. Maar dan zou je meer moeten investeren in dat kleuteronderwijs, en dat is een ander paar mouwen. Het is gemakkelijker om gewoon die voorwaardelijkheid in te voeren.
Er zouden 0,9 procentpunt meer gezinnen boven de armoedegrens uitkomen met deze nieuwe kinderbijslag. Moeten we daarvan onder de indruk zijn?
Van Lancker: Dat is wel iets, hoor. Noteer dat het gaat om bijna één procentpunt. Omgerekend kom je uit op een daling van ongeveer negen procent. Men heeft dus alle registers opengetrokken om binnen dit inefficiënte systeem het maximale te bereiken. En dat is gelukt. Maar ze hadden veel meer kunnen doen met hun budget van 3,5 miljard euro. Een kinderbijslag van 130 euro in plaats van 160 was misschien voldoende geweest voor de rijksten en de middenklasse en dan was er meer over voor de armsten. Men had minder rigoureus moeten vastleggen hoe dit systeem er moest uitzien. In deze hervorming zit er voor elk wat wils, maar voor een aantal mensen heel weinig.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
