‘Moeten nieuwe gevechtsvliegtuigen echt atoombommen kunnen dragen?’

‘Is het in een democratie werkelijk denkbaar dat de overheid de knip op de beurs houdt voor levensbelangrijke sociale of milieu-uitgaven, maar tegelijk miljarden over de balk gooit voor overbodig wapentuig’, schrijft Edi Clijsters van Vlinks.

Stelt u het zich voor: in de dagen vol obligate nieuwjaarswensen duikt plots iemand op die u doodernstig vraagt: ‘En wat zal het voor u zijn: pest of cholera?’ Wablief? Niets wijst er op dat de man al een nieuwjaarsglas te veel zou ophebben. Hij méént het en laat niet af wanneer u ietwat bedremmeld oppert: liefst geen van beide. Neen, u moet kiezen.

Absurd, zegt u. Zoiets kan je geen keuze noemen. En gelijk hebt u. Alleen is dat zo ongeveer de situatie waarmee dit land door zijn huidige regeerders wordt geconfronteerd. En waarbij vele miljarden op het spel staan.

De pientere lezer heeft het al door: het gaat om de geplande aankoop van een dertigtal nieuwe gevechtsvliegtuigen. Het beeld van de ‘keuze’ tussen pest en cholera is daarbij niet eens zo vreselijk overdreven. Want terwijl achter de schermen het touwtrekken volop aan de gang is om uit te maken welke wapenfabrikant met de miljardenbestelling mag gaan lopen, wordt fris en vrolijk voorbijgegaan aan de zoveel belangrijker vraag: is dat miljardenspeelgoed eigenlijk echt nodig?

Voor zover de media al aandacht besteden aan dit dossier, gebeurt dat doorgaans in de sfeer van een bokswedstrijd. Wat zijn de sterke en zwakke kanten van de tegenstrevers? Wie deelt ‘rake klappen’ uit? Wie scoort op punten? Wie wint uiteindelijk?

Argumenten pro en contra de verschillende mogelijke vervangers, alarmerende of sussende verklaringen van politici vliegen heen en weer; maar je moet al redelijk ver zoeken om te vernemen wat uiteenlopende rapporten van experts vertellen. Alleen: hoe leerrijk dergelijke rapporten ook wezen, op de vraag of de Belgische luchtmacht die peperdure tuigen ook werkelijk nodig heeft, wordt zelden of nooit ingegaan. Het moet ‘spannend’ blijven.

Dat wordt het zeker, nu de kwestie -zoals hier in een vorige Vlinks-bijdrage trouwens werd voorspeld- zowaar een ‘communautaire’ bijsmaak krijgt. De Franse constructeur Dassault wil namelijk zijn ‘Rafale’ opdringen, nadat hij het voorheen beneden zijn waardigheid had geacht om naast andere kandidaten een serieuze offerte in te dienen. Daarbij vallen aan Belgische zijde woorden als ‘arrogantie’ en ‘chantage’. En wordt met argusogen gekeken naar de Franstalige liberalen, die in het verleden al vaker bewezen dat ze graag naar Franse pijpen dansen.

Voor wie het graag positief bekijkt: dank zij die Franse ‘arrogantie’ zal de discussie over nieuwe gevechtsvliegtuigen tenminste openlijker worden gevoerd dan tot nog toe het geval was. Daarom in sneltreinvaart de kerngegevens van het dossier, alvorens in te gaan op de fundamentele vraag die politici en militairen zo graag onder de mat willen vegen.

De huidige F-16 toestellen zijn naar het schijnt verouderd en versleten, hoewel ze volgens alle betrokkenen recent in Syrië nog uitstekende prestaties leverden. Tot daar. Auto’s en stofzuigers verouderen ook, en af en toe moet je wel nieuw materiaal aanschaffen. Daarvoor kwamen aanvankelijk vijf constructeurs in aanmerking: de ‘Hornet’ van Boeing, de JSF ofte F-35 van Lockheed Martin (beide VS), de ‘Gripen’ van Saab (Zweden), de ‘Typhoon’ ofte Eurofighter (gebouwd door een Europees consortium met daarin Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Italië) en de ‘Rafale’ van Dassault (Frankrijk).

Saab moest snel afhaken omdat de Zweedse wet export verbiedt van toestellen die atoomwapens kunnen vervoeren. Vervolgens gooide Boeing de handdoek in de ring omdat het bedrijf er van uitging dat in werkelijkheid het lobbywerk van concurrent Lockheed Martin een ernstige offerte overbodig maakte. Om dezelfde of andere redenen diende ook Dassault geen offerte in, maar probeert het bedrijf nu een voet tussen de achterdeur te krijgen. Theoretisch bleven dus de F-35 en de Eurofighter in competitie. Maar daar duikt weer het A-woord op: de Belgische luchtmacht eist dat de nieuwe gevechtsvliegtuigen ook atoombommen moeten kunnen dragen. En dat kan (behalve de Hornet) alleen de F-35. In mensentaal heet zoiets: een aanbesteding die ‘op het lijf is geschreven’ van één potentiële leverancier.

Zin en onzin van miljardenaankoop

Tussen haakjes: hoezo atoomwapens? Toch niet die spullen waarvan geen enkel politicus of militair nog formeel durft ontkennen dat ze in Kleine-Brogel liggen opgeslagen? Het kleine koninkrijkje aan de Noordzee ontpopt zich hier toch wel tot een extreem onderdanige vazal van de USA.

Geen wonder dat zowat iedereen vermoedde dat binnenskamers -en ondanks de vele bezwaren die ook door militaire experts worden aangevoerd- de beslissing reeds was gevallen tot enkele weken geleden Dassault aan zijn ‘kerstoffensief’ begon. Zodat het marionettengevecht weer spannend wordt en vragen beperkt blijven tot pest of cholera, in plaats van te peilen naar zin of onzin van zo’n miljardenaankoop. Dat is erg jammer, want met die miljarden zou de overheid verrassend veel andere en betere uitgaven kunnen financieren.

Voor België (dat, anders dan bijvoorbeeld Nederland, niet in de onderzoekskosten deelde) wordt de kostprijs per toestel voor een F-35 momenteel geraamd op 150 miljoen Euro per toestel; indien inderdaad 34 toestellen worden gekocht gaat het dus om 5,1 miljard euro. Daarenboven moet per jaar en per toestel nog een kleine 7 miljoen euro aan onderhoudskosten worden voorzien. En dan is er nog geen centiliter brandstof meegerekend.

Daarop gingen nijvere mensen van de vzw Vrede aan het rekenen, met officiële cijfers van gemeentebesturen en andere overheidsdiensten. Want het is toch onzin zoveel geld aan dubieuze defensie-transacties uit te geven en tegelijk te beweren dat ‘helaas’ geen geld voorhanden is voor allerlei noodzakelijke (of tenminste uiterst wenselijke) investeringen in sociale voorzieningen, milieu, onderwijs, enz.

Een greep uit hun vergelijkingen? Voor 5,1 miljard kunnen meer dan 1.300 sociale woningen worden gebouwd, of 12 rusthuizen, of 75 windturbines, of 47 basisscholen. Er kan 5,5 miljoen km fietspad worden aangelegd, of meer dan 37.000 hectaren bos; of er kan twee miljoen km² Amazone-woud worden beschermd. Met 5,1 miljard kan je voor bijna 300.000 vierpersoonsgezinnen een heel jaar groene stroom betalen, of een jaar kinderopvang voor zowat 37 000 kinderen, of 290.000 studiebeurzen voor hoger onderwijs.

Ook wie niet meer in Sinterklaas gelooft begint bij zulke cijfers toch wel te duizelen. Is het in een democratie werkelijk denkbaar dat de overheid de knip op de beurs houdt voor levensbelangrijke sociale of milieu-uitgaven, maar tegelijk miljarden over de balk gooit voor overbodig wapentuig?

Concentreren op andere taken

Overbodig, inderdaad. Het cliché van de NAVO-verplichtingen slaat volgens mij immers nergens op. Reeds nu beschikken de NAVO-lidstaten in Europa (volgens militaire experts die toch niet bepaald rode rakkers zijn) al over meer gevechtsvliegtuigen dan nodig. Zelfs voor het verdedigen van het niet zo erg grote Belgische luchtruim zijn eigen gevechtsvliegtuigen niet nodig: Nederland beschikt over voldoende capaciteit om het hele Benelux-luchtruim af te dekken. In het kader van goede onderlinge afspraken zou de Belgische defensie zich dan op andere taken kunnen concentreren.

Kortom: voor een regering die de echte noden van de bevolking (nu én in de toekomst) ter harte neemt kan de aanschaf van die vliegtuigen volgens mij alleen maar misdadige onzin worden genoemd. In theorie bestaat in dit land ook een parlement dat die aankoop kan tegenhouden. Hoewel… de regering kan dan doen wat een christendemocratische minister van Defensie in het verleden deed: het aankoopcontract tekenen nog voor het parlementaire debat daarover begon. Want democratie is misschien wel mooi, maar ’trop is teveel’.

Edi Clijsters is kernlid van Vlinks