‘Hoe de Catalaanse politici het verknallen (en de regering Michel een zucht van verlichting kan slaken)’

‘Jan Jambon heeft geluk. Hoogstwaarschijnlijk zullen hij en zijn partij niet voor een verscheurende keuze worden geplaatst tussen Catalonië en Michel I’, schrijft politoloog Bart Maddens. ‘De spectaculaire ontwikkelingen van vorig jaar, waardoor Catalonië op het randje balanceerde van de revolutie, zijn uitgelopen op een sisser. Hoe is dat mogelijk?’

Vorig jaar leek het alsof Catalonië op de rand stond van de onafhankelijkheid. De Catalaanse kwestie zou wel eens een Belgische regeringscrisis kunnen veroorzaken, schreef ik in augustus.

Vicepremier Jan Jambon bevestigde dat onlangs. Hij deed dat tijdens de ontvangst op zijn kabinet van de Europese koepel van separatistische bewegingen (ICEC). In het decembernummer van het linkse Vlaams-nationale maandblad Meervoud lezen we hierover het volgende (p.19): “Wel gaf Jambon aan dat de Schotse onafhankelijkheid binnen de Belgische regering veel eenvoudiger lag dan een eventuele Catalaanse afscheiding. Ook de Franstalige regeringspartner zou niet al te veel moeite hebben met de erkenning van een onafhankelijk Schotland. Dat ligt helemaal anders inzake Catalonië. Als de Catalaanse kwestie op de tafel van de Belgische regering belandt, betekent dit het einde van die regering. Op de vraag of hij bereid was de regering op dit punt te doen vallen, antwoordde de minister: ‘In ieder geval, wij kunnen in deze onze geloofwaardigheid niet op het spel zetten.’ ”

Maar Jan Jambon heeft geluk. Hoogstwaarschijnlijk zullen hij en zijn partij niet voor een verscheurende keuze worden geplaatst tussen Catalonië en Michel I. Want het is nu bijna zeker dat het voorlopig niets wordt met de Catalaanse onafhankelijkheid. De spectaculaire ontwikkelingen van vorig jaar, waardoor Catalonië op het randje balanceerde van de revolutie, zijn uitgelopen op een sisser. Hoe is dat mogelijk?

Eerst even het geheugen opfrissen. In juli bereikten de grootste separatistische partijen (het centrum-rechtse CDC en het linkse ERC) een akkoord om vervroegde regionale verkiezingen te organiseren en daarvoor een kartel te vormen (Junts pel Sí) De lijsten van dat kartel werden aangevoerd door vertegenwoordigers van de niet-partijpolitieke onafhankelijkheidsbeweging. Als de voorstanders van onafhankelijkheid een zetelmeerderheid haalden in het Catalaanse parlement, dan zouden ze tegen maart 2018 de onafhankelijkheid uitroepen. Op die manier werden de verkiezingen een quasi-referendum over onafhankelijkheid. Klein detail : er was één uiterst-linkse separatistische partij die zich wel aansloot bij dit plan, maar toch met een afzonderlijke lijst naar de kiezer trok. Dat was het fameuze CUP.

Het resultaat op 27 september was dubbelzinnig. Junts pel Sí had er heimelijk op gehoopt om in zijn eentje een zetelmeerderheid te halen. Maar de eenheidslijst haalde slechts 39,5% en kwam enkel samen met CUP (8,2%) aan die zetelmeerderheid, met in totaal 47,7% van de stemmen voor het ja-kamp. Er kon dus enkel een onafhankelijkheidsregering gevormd worden met de steun van CUP. Die partij had al tijdens de campagne een veto gesteld tegen een nieuw mandaat voor Artur Mas (CDC) als minister-president. En Junts pel Sí wou Mas niet laten vallen. Het resultaat was een patstelling.

De deadline voor het vormen van een regering is nu zondag. Op aandringen van de onafhankelijkheidsbeweging blijven Junts pel Sí en CUP tot de laatste snik onderhandelen. Maar niemand verwacht dat daar nog iets van komt. Nieuwe regionale verkiezingen lijken onafwendbaar. Er is zelfs al een datum voor : 6 maart.

Even leek het er nochtans op dat de Catalanen de Rubicon naar onafhankelijkheid hadden overgestoken. Op 9 november keurden Junts pel Sí en CUP in het Catalaanse Parlement een uiterst radicale resolutie goed.

Linkse revolutie en onafhankelijkheid

Die liet er geen enkele twijfel over bestaan dat Catalonië zich van Spanje zou afscheuren : “Het Catalaanse Parlement verklaart plechtig dat het een proces zal starten dat moet uitmonden in de stichting van een onafhankelijke Catalaanse staat in de vorm van een republiek. (…) Het Catalaanse Parlement geeft hiervan kennis aan de Spaanse staat, de Europese Unie en de internationale gemeenschap.” Maar aangezien er geen regering kwam heeft die straffe resolutie tot niets geleid. Behalve natuurlijk dat de Catalanen zich hopeloos belachelijk hebben gemaakt in de ogen van Europa en de wereld.

Hoe is dit in godsnaam kunnen gebeuren ? Hoe kan het nu dat zo een historisch evenement als het stichten van een nieuwe staat spaak loopt op een kleinzielige discussie over de postjes ? Waarbij men dan bovendien moet bedenken dat de regering Mas hoe dan ook slechts een overgangsregering geweest zou zijn die enkel zou aanblijven tot de onafhankelijkheidsverklaring begin 2018 en de daaropvolgende eerste ‘nationale’ verkiezingen. Had Artur Mas dan geen stapje opzij kunnen zetten ? Had CUP Mas dan niet eventjes kunnen verdragen als minister-president ? Nee dus.

Maar er natuurlijk ook wel wat anders aan de hand. Een deel van CUP is meer geïnteresseerd in de linkse revolutie dan in onafhankelijkheid. En de figuur van Mas heeft van meet af aan als een schaduw boven het verkiezingsgebeuren gehangen. Het zwaartepunt van de onafhankelijkheidsbeweging is al een tijdje naar links aan het verschuiven. Dit impliceert dat het centrumrechtse CDC van Mas (voordien CiU) geleidelijk door het progressieve ERC wordt verdrongen als dominante Catalaansgezinde partij. Dat bleek overigens ook uit het resultaat van de jongste nationale verkiezingen : ERC haalde toen 16% in Catalonië, tegenover slechts 15,1% voor CDC (in 2011 haalde CiU nog 29,3% tegenover 7,1% voor ERC). Het grote corruptieschandaal rond voormalig CiU-boegbeeld Jordi Pujol heeft die evolutie in de hand gewerkt. Het vermoeden bestaat al langer dat Junts pel Sí een geraffineerd manoever was van Mas om aan de macht te kunnen blijven ondanks die verschuiving naar links. Feit is dat ERC-kopman Oriol Junqueras aanvankelijk niet zo enthousiast was over die eenheidslijst. Mas heeft hem de arm moeten omwringen. Maar met CUP is dat niet gelukt. Want die moesten niets weten van Mas, die als te rechts en te corrupt werd beschouwd.

De jongste maanden is ook gebleken dat niet iedereen in CDC even enthousiast is over een radicale breuk met Madrid. De resolutie van 9 november leidde tot een scherpe woordenwisseling in de Catalaanse regering. Mas werd daarbij zwaar getackeld door een aantal van zijn eigen CDC-ministers. Nochtans was die resolutie niets meer en niets minder dan wat Junts pel Sí tijdens de campagne had beloofd. Maar blijkbaar was dat voor een aantal CDC-toppolitici niets meer dan verkiezingsretoriek, louter bedoeld om Mas opnieuw in het zadel te helpen. En er is niet alleen die koudwatervrees voor het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid. Een aantal CDC-politici was er beducht voor dat de regering de speelbal zou worden van het uiterst linkse en onvoorspelbare CUP. Zij konden er dan ook absoluut niet mee leven dat Mas een stap opzij zou doen op vraag van CUP. Een deel van CDC is er dus niet rouwig om dat er geen regering gevormd wordt met de CUP, en dat de separatistische revolutie is afgeblazen.

Want daar ziet het nu wel naar uit. De kans is klein dat er op 6 maart opnieuw een separatistische eenheidslijst komt. Mas zou dat wel willen, maar dit keer zal ERC zich niet laten doen. Rijzende ster Oriol Junqueras heeft het spel tot nu toe correct gespeeld. Hij heeft zich loyaal aan de afspraak gehouden om de kandidatuur van Mas te verdedigen. Hij heeft de jongste maanden veel krediet opgebouwd bij de separatisten en zal dit nu electoraal willen verzilveren. Maar nog los daarvan is het weinig waarschijnlijk dat 6 maart een tweede quasi-referendum wordt. Na het zielige debacle van de voorbije maanden lijkt het momentum van de onafhankelijkheidsstrijd voorbij, ten minste voorlopig. In september was de slogan van het ja-kamp El vot de la teva vida (de stem van je leven). Hoe belachelijk zou het niet zijn om amper vijf maand later weer naar de kiezer te trekken met dezelfde boodschap. Je kunt geen twee keer kort na elkaar de ene stem van je leven uitbrengen…

De kater is dan ook bijzonder groot. Wat nu gebeurt is voor de miljoenen Catalaanse separatisten zonder meer een nachtmerrie. De historische kans om onafhankelijk te worden voelen zij als zand door de vingers wegglijden. Want het is uiterst twijfelachtig of de voorstanders van onafhankelijkheid opnieuw aan een zetelmeerderheid zullen geraken. Ook al omdat de regionale variant van Podemos (En Comú Podem) nog zal kunnen surfen op het succes van de jongste nationale verkiezingen. De partij werd toen met zo maar liefst 24,7% veruit de grootste in Catalonië. Dat was vooral te danken aan het pleidooi van Podemos-kopman Pablo Iglesias voor een onafhankelijkheidsreferendum. Ook na de verkiezingen is Iglesias trouwens aan die eis vast blijven houden, tot grote vreugde van veel Catalanen. In werkelijkheid is dit echter niet meer dan een sirenenzang. Want Iglesias staat in Madrid moederziel alleen met zijn eis. Ook al omwille van louter institutionele redenen is de kans dat er in Catalonië een echt onafhankelijksreferendum komt onbestaande.

Het valt niet helemaal uit te sluiten dat het verhaal de komende dagen nog een spectaculaire nieuwe wending krijgt. In Catalonië weet je nooit. Maar alle waarnemers achten de kans daarop zeer klein. Het ziet er dus niet naar uit dat we binnen afzienbare tijd de landkaart van de EU zullen moeten aanpassen. De zonnekloppers aan de Costa Dorada zullen kunnen blijven zeggen dat ze naar Spanje op vakantie gaan.

Het EU-establishment kan nu een zucht van verlichting slaken. Net als Charles Michel en, wie weet, Jan Jambon. Maar ach, die arme Catalanen, die hadden toch echt wel beter verdiend.