‘Hervorming Justitie: De potpourri van Koen Geens begint behoorlijk onfris te ruiken’

‘Als onder het mom van verbetering de fundamenten van ons rechtssysteem worden uitgehold, dan is er een ernstig probleem’, schrijft Ivo Flachet, justitiespecialist bij PVDA. ‘De burger heeft het recht om te weten dat de plannen van Koen Geens justitie nog ontoegankelijker en ondemocratischer maken.’

Sinds de lancering van zijn justitieplan op 18 maart is minister van Justitie Koen Geens op promo-tour. Op 12 mei sprak hij rechters en advocaten toe in Antwerpen. Franstalig Brussel kwam ook al aan de beurt en nu maandag spreekt hij voor de Nederlandstalige advocaten te Brussel.

Vlak na de lancering van het plan-Geens mobiliseerde de gezamenlijke juridische wereld een vol Brussels justitiepaleis voor een “Alarmdag Justitie”. Zij protesteerden tegen de besparing bij justitie van 124 miljoen euro. Zij stelden onomwonden dat de rechterlijke macht in gevaar is en hekelden het feit dat de bezuinigingsmaatregelen de onafhankelijkheid van justitie aantasten.

Minister Geens deed de daaropvolgende weken zijn best om deze ongeziene mobilisatie van alle actoren van de derde macht te framen als een soort steunbetuiging voor zijn plan. Hij schuwt daarbij de mooie woorden niet. Iedereen is toch voor een modernisering van justitie, iedereen wilt toch meer efficiëntie. De 10 % besparingen van deze legislatuur “zullen niet ten koste zijn van het huidig personeel” klinkt het en natuurlijk zullen de rechten van verdediging gerespecteerd worden.

Op 8 mei werd het eerste wetsontwerp van Geens goedgekeurd door de Ministerraad. Het is het eerste in een reeks van vier “potpourri” wetten, een benaming die Koen Geens zelf naar voren schoof. Het voordeel van een potpourri kan zijn dat er wat kleur komt in het soms grauwe justitielandschap, maar in dit geval begint de potpourri behoorlijk onfris te ruiken.

Een aantal voorstellen van Geens zijn interessant. Bijvoorbeeld zijn project “E-Box” waarmee eindelijk een aanzet gegeven wordt voor de informatisering van justitie. Maar het is belangrijk door de bomen het bos te blijven zien. Het is niet moeilijk om aan een oude burcht, wat justitie is, verbeteringen aan te brengen. Evidenties waar iedereen het mee eens is. Maar als onder het mom van die verbeteringen de fundering wordt aangetast, de toegangsdrempels worden verhoogd en de deuren en ramen verkleind, … dan is er een ernstig probleem. En als bovendien één groep in die burcht, in casu het openbaar ministerie en de uitvoerende macht, steeds meer te zeggen krijgt, dan is er een nog veel fundamenteler probleem.

Het 1^ste potpourri-voorontwerp werd aangekondigd als het meest evidente. De kritieken die daarover her en der verschijnen zijn nochtans niet mals. Geens zet bij het innen van niet-betwiste schuldvorderingen tussen handelaars zowel de advocaat als de rechter buiten spel. Alles kan via een gerechtsdeurwaarder geregeld worden. Een deurwaarder is nochtans partijdig. Hij wordt doorgaans aangesteld door de schuldeiser om gerechtelijke uitspraken te doen uitvoeren. Het voorontwerp voorziet dat de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders van België de bevoegdheid krijgt om uitvoerbare titels te creëren. Dat kan men toch bezwaarlijk een adequate rechtsbedeling noemen ? De deurwaarderslobby heeft duidelijk het pleit gewonnen.

Geens plant ook een belangrijke wijziging inzake de mededeelbaarheid van bepaalde burgerlijke zaken aan het openbaar ministerie. Een ingewikkelde materie waar zeker aan gesleuteld kan worden. Maar de huidige voorstellen zijn onduidelijk of echt problematisch. In sociale zaken bijvoorbeeld wordt de verplichte mededeelbaarheid aan het Arbeidsauditoraat afgeschaft. Lieve Lenaerts, kamervoorzitter in het Arbeidshof te Brussel schrijft daarover in de Juristenkrant : “Deze ontwerptekst is geschreven door mensen die niet weten hoe het terrein werkt. … Ik begrijp werkelijk niet hoe men in naam van efficiëntie iets dat goed werkt zo de nek kan omwringen”. Voor de arbeidsgerechten speelt het auditoraat nu een belangrijke voorbereidende rol, ook in het belang van de rechtzoekende. Dat wordt met één pennetrek van tafel geveegd.

De Orde van Vlaamse Balies stelt over de voorstellen van de minister inzake het advies van het openbaar ministerie het volgende: “De OVB vreest dat de voorgestelde wijziging de procedure eerder zal vertragen dan versnellen, vermits de mededeling nu procedureel trager zal werken”.

In tegenstelling tot wat de minister beweert, stellen een aantal van zijn voorstellen ook ernstige problemen wat betreft de rechten van de verdediging. In het eerste potpourri-voorontwerp gaat het oa. over het verbod van wijziging van een vordering in hoger beroep, over de uitsluiting van hoger beroep tegen tussenvonnissen en over het onderwerpen van procesbesluiten aan vormvereisten.

De geplande wijzigingen van de strafprocedure zijn nog fundamenteler. Vooral het voornemen van Geens om voor bepaalde onderzoeksdaden geen onderzoeksrechter meer te moeten aanstellen, krijgt terecht veel kritiek. Hierdoor valt immers de waarborg van de onpartijdigheid van een onderzoeksrechter weg.

Maar ook heel wat andere maatregelen bouwen de rechten van de verdediging af. Zo is er het voorstel om de maandelijkse controle door de raadkamer op de verlenging van de voorlopige hechtenis af te schaffen, de beperking van het recht van de verdachte om op elk moment een schriftelijke verdediging neer te leggen, de beknotting van het recht om verzet aan te tekenen tegen een vonnis dat gewezen is zonder dat de beklaagde aanwezig was op het proces …

‘Toegang tot justitie wordt moeilijker gemaakt’

Al deze maatregelen worden verdedigd vanuit het mantra “Efficiënte justitie”. Strafpleiter Walter Van Steenbrugge zegt hierover op zijn blog : “Laat efficiëntie vooral de basisrechten niet smoren, want net daar knelt het schoentje nogal stevig. Want met de bescherming van de rechten van de mens gaat het van kwaad naar erger”.

Ook de toegang tot een rechter staat zwaar onder spanning. De afgelopen jaren was justitie al zo goed als onbetaalbaar geworden. De invoering van BTW voor advocatendiensten door de vorige regering maakte juridische bijstand op slag 21 % duurder. Nu maandag treedt de wet in werking tot verhoging van de griffierechten. Verder plant minister Geens de verstrenging van het systeem van gratis juridische bijstand en een aanzienlijke vermindering van het aantal vredegerechten. De toegang tot het gerecht wordt zo voor veel mensen feitelijk onmogelijk.

De justitiehervorming zou aan een echt publiek debat moeten worden onderworpen. Het plan-Geens is nog maar een plan en het eerste “potpourri-voorontwerp” nog maar een ontwerp. Het kan dus nog worden tegen gehouden. De burger heeft het recht te weten dat het plan-Geens de rechten van burgers op een onaanvaardbare wijze uitholt en justitie nog ontoegankelijker en ondemocratischer maakt.

Hoe de Minister ook zijn best doet om het protest uit de juridische wereld in zijn voordeel te framen, laat u niet vangen. Een bloedarme justitie zal de rechten van de burger niet beschermen, zeker als de macht in de burcht verschuift naar het openbaar ministerie en de uitvoerende macht.