‘De zesde staatshervorming is een surrealistisch kluwen van halfslachtige bevoegdheidsoverdrachten’

‘Steeds meer blijkt waarom de zesde staatshervorming niet de staatshervorming is van N-VA’, schrijven Hendrik Vuye en Veerle Wouters. ‘Wanneer twee niveaus bevoegd zijn, is er dan echt sprake van ‘efficiëntie’ en ‘meer autonomie’?’

De regering-Michel zit zeven maanden in het zadel. Het is een sociaaleconomische herstelregering. Ze werkt binnen het institutionele kader uitgetekend door de zesde staatshervorming van de regering-Di Rupo.

In de toelichting tot de bijzondere wet die deze staatshervorming regelt, staat te lezen: “Het Institutioneel akkoord over de zesde staatshervorming van 11 oktober 2011 heeft tot doel een efficiëntere Federale Staat en een grotere autonomie voor de deelstaten te bewerkstelligen”. Alleen, is dit wel zo? Is er echt sprake van ‘meer efficiëntie’ en ‘meer autonomie’? We bekijken enkele dossiers die kleur gaven aan de eerste zeven maanden van de regering Michel.

Waar is Copernicus?

De zesde staatshervorming werd in de markt gezet als een Copernicaanse omwenteling, waarbij het zwaartepunt van het beleid bij de deelstaten komt te liggen. Maar is dit wel zo? Wie is bijvoorbeeld bevoegd voor de blokkering van de huurindexering? Tijdens de debatten over deze bevoegdheidsoverdracht gaf de regering-Di Rupo volgende uitleg: ‘Het huidige voorstel geeft de gewesten de bevoegdheid voor de specifieke regels betreffende de huur van voor bewoning bestemde goederen.’

Dit houdt toch in dat de gewesten bevoegd zijn voor de huurindexering? Maar wat blijkt nu: niet alleen de gewesten zijn bevoegd, maar ook nog steeds de federale overheid. De gewesten kunnen regels stellen op grond van hun bevoegdheid betreffende de huur en de federale overheid op grond van haar bevoegdheid inzake inkomensbeleid. Dit zeggen niet wij, maar wel de Raad van State. Vraagje: wanneer twee niveaus bevoegd zijn, is er dan echt sprake van ‘efficiëntie’ en ‘meer autonomie’?

Waar is de omwenteling?

Herinnert U zich nog dat de zesde staatshervorming het volledige jeugdbeleid eindelijk had overgedragen naar Vlaanderen? Alles opgelost! Vlaanderen zorgt voor ‘integrale jeugdhulp’, dankzij de zesde staatshervorming. In maart komt de ontnuchtering. Een meisje van 17 met psychiatrische zorgnoden wordt gedropt aan het Vlinderpaleis te Antwerpen. De psychiatrische patiënte moet zelfs een nacht doorbrengen in een politiecel. Exit de ‘integrale jeugdhulp’, want Vlaanderen is niet bevoegd voor de residentiële psychiatrie. In het Vlaams Parlement verklaart Minister Jo Vandeurzen (CD&V): “We vragen dus aan de federale collega’s om bij de hervormingen in de kinder- en jeugdpsychiatrie rekening te houden met het element crisis in de psychiatrische opvang”. Waar is de omwenteling? En vooral, waar is de ‘integrale jeugdhulp’?

Middelpuntvliedende kracht

Een ander dossier waar de zesde staatshervorming stokken in de wielen steekt, is het zogenaamde brugpensioen. Eigenlijk is brugpensioen geen ‘pensioen’ (federale materie), maar wel een werkloosheidsuitkering met bedrijfstoeslag. We gaan opnieuw te rade bij de toelichting gegeven bij de bijzondere wet, alwaar men leest: “De gewesten beschikken voortaan over de bevoegdheid om autonoom te onderzoeken, te controleren en te beslissen of een werkloze beschikbaar is voor de arbeidsmarkt”. Het klinkt alvast autonoom, maar is het dat ook?

Wie verder leest, komt te weten dat het gewest ‘formeel’ de sanctie uitspreekt, de federale overheid wordt ‘ingelicht’, zodat ze kan ’tussenkomen’ in de zaak, de uitgesproken sanctie moet in overeenstemming zijn met het ‘federaal normatief kader’ en de federale overheid voert de sanctie ‘materieel’ uit. Kan u volgen? Is hier echt sprake van ‘efficiëntie’ en ‘meer autonomie’?

Moeilijk wordt het pas echt, wanneer men bedenkt dat het federale normatieve kader (dit is de regelgeving inzake passende betrekking en actief zoekgedrag) in Vlaanderen zal worden toegepast door een Zweedse coalitie (N-VA, Open VLD en CD&V), maar te Brussel en in Wallonië door een donkerrode regering onder leiding van PS en haar satelliet cdH. Het Vlaamse regeerakkoord wil werklozen activeren tot 65, tot nu toe gebeurt dit tot zestig. Wallonië en Brussel activeren in de praktijk tot 50 jaar.

VDAB zal oudere werklozen activeren en eens aan het werk, zullen ze bijdragen aan de federale staatskas. Het zijn echter de gewesten die minder activeren die uiteindelijk beloond worden, want de federale RVA betaalt de werkloosheidsuitkering. Dit is een mooi voorbeeld van de middelpuntvliedende kracht van de zesde staatshervorming.

Zesde staatshervorming: a gift that keeps giving

Een andere belangrijke overdracht van de zesde staatshervorming zijn de justitiehuizen. Hierover leest men in de toelichting bij de bijzondere wet: “Dit voorstel van bijzondere wet draagt aan de gemeenschappen de volledige bevoegdheid over om eigen regels uit te vaardigen inzake de organisatie en de werking van de justitiehuizen”. De ‘volledige bevoegdheid’, dat klinkt alvast stoer. Een beetje verder leest men echter dat de federale Staat de bevoegdheid behoudt om “de opdrachten te bepalen die de justitiehuizen uitoefenen in het kader van de gerechtelijke procedure of van de uitvoering van de gerechtelijke beslissingen”. Opnieuw zien we het wereldbeeld van Copernicus: iedereen bevoegd.

Passen we deze regels even toe op ‘Het justitieplan’, een persoonlijk initiatief van minister Koen Geens (CD&V). De justitiehuizen (budget 78 miljoen euro) worden sedert 1 januari beheerd door de gemeenschappen. Op een totaal uitgavenbudget van 1.703.520.000 euro voorziet het Plan-Geens dan ook 0 euro voor de justitiehuizen.

Dit is volstrekt logisch, want het zijn gemeenschapsinstellingen. Het Plan stelt tevens dat gevangenisstraffen van minder dan een jaar worden afgeschaft. De minister kiest ook voor een automatische vervroegde vrijlating na de helft te hebben uitgezeten van een straf van maximaal 5 jaar. Dit veronderstelt natuurlijk bijkomende begeleiding, bijvoorbeeld voor het naleven van voorwaarden. Deze laatste aspecten komen echter ten laste van … de Vlaamse justitiehuizen. Zo wil de zesde staatshervorming het. Copernicus, waer bestu bleven?

Dit zijn slechts enkele voorbeelden. Ook in andere dossiers is de zesde staatshervorming prominent aanwezig. Vorige week was er nog een relletje omdat de rijopleiding Vlaams is, maar het rijbewijs nog steeds federaal. Landbouw is een gewestbevoegdheid, maar het voor de landbouwers belangrijke ketenoverleg, is nog steeds federaal. Voor de erkenning van toeristische centra, moet Vlaanderen nu een ‘bindend advies’ geven, maar de definitieve beslissing ligt bij de federale overheid. De regeling betreffende de koopzondagen in de toeristische gebieden en de badplaatsen is dan weer federaal. Meer autonomie en meer efficiëntie, dat moest de zesde staatshervorming toch brengen?

Nog snel even dit. Eerstdaags valt de belastingbrief in je bus. Hij telt 43 invulvakjes meer dan de vorige versie … met dank aan Copernicus. De fiscale voordelen van de eigen woning (woonbonus) zijn gewestelijk, de fiscale korting voor de tweede woonst is nog federaal. Ook een essentieel beleidsinstrument om in Vlaanderen een daadwerkelijk woonbeleid te voeren, het kadastraal inkomen is nog federaal. Zo telt de woonfiscaliteit nu meer dan 100 invulvakjes. Meer efficiëntie?

De ultieme halfslachtigheid

Steeds meer blijkt waarom de zesde staatshervorming niet de staatshervorming is van N-VA. Het is geen Copernicaanse omwenteling, maar een surrealistisch kluwen van halfslachtige bevoegdheidsoverdrachten. De zesde staatshervorming is niet Copernicaans, maar beantwoordt aan het wereldstelsel van de veel oudere Griekse astronoom Ptolemaeus: een bijzonder complex stelsel waarbij de federale staat nog steeds centraal staat.