‘De weerbaarheid van een democratie is evenredig met haar vermogen om om te gaan met radicalisering’

‘Radicalisering is, gelet op de mogelijkheid van woord en wederwoord, op zich niet problematisch’, schrijft Claude Nijs van Liberales. ‘Voor het democratisch proces is het noodzakelijk dat radicalen de zaken op scherp mogen stellen.’

.

Vanuit de vaststelling dat politici het niet altijd even goed schijnen te doen wordt soms geopperd om de samenleving te laten beheren door technocraten. Je zou nog een stap verder kunnen gaan in een dergelijke redenering en opperen dat we misschien wel geleid kunnen worden door ideeën tout court.

Als we de juiste samenhang tussen de meest humane, rechtvaardige en duurzame ideeën zouden vinden dan konden we misschien komaf maken met de toch niet al te efficiënte vorm van politiek zoals we die nu kennen. Stop die ideeën in een programma en zeg vaarwel aan de persoonlijke beïnvloeding die in ons democratisch systeem een belangrijke rol speelt.

Deze gedachte is ongetwijfeld heel idealistisch maar naar mijn mening niet compleet utopisch. Maar alles hangt er natuurlijk af van of je de juiste ideeën kan selecteren en de juiste samenhang kan vinden. Anderzijds kan momenteel iedereen zien hoe gevaarlijk zo’n redenering kan zijn. Dat de mensheid bevrijdt moet worden van politieke systemen en wetten die door de mens geschapen zijn is namelijk het standpunt van Said Qutb (1906-1966), een van de meest invloedrijke ideologen en grondleggers van de salafistische beweging. Democratie is volgens Qutb niet in overeenstemming met de Koran. Een selectieve en letterlijke lezing van de Koran, en een complete afwezigheid van de mogelijkheid tot woord en wederwoord, is een vruchtbare voedingsbodem voor geweldadige radicalisering, een op expansie gerichte universalistische gewelddadige jihad met schimmig maar ook multi-etnisch en multilinguïstisch leiderschap (cfr Ludo De Brabander en andere).

Periode van hard ontwaken

Dit is een periode van hard ontwaken voor wie dacht dat Europa een culturele suprematie en aantrekkingskracht heeft. De aantrekkingskracht op vluchtelingen is er wel duidelijk, maar dat die niet allemaal het culturele westerse model als maatstaf willen aannemen mag duidelijk zijn. Daarnaast is volgens experten de algemene fanbasis binnen Europa voor groeperingen die zich radicaal positioneren tegen het culturele westerse model immens en groeiend.

Dat laatste wordt onder andere onderschreven door Pieter Van Ostaeyen in zijn boek ‘Van kruistochten tot kalifaat’. Van Ostaeyen geeft daarin de brede historische achtergrond en het actuele referentiekader weer. De strategie van IS en sympathisanten, de Jihad 2.0, is terreur zaaien, de samenleving ontwrichten en de controle overnemen. We zullen moeten leren leven met de botsing der beschavingen, aldus van Ostaeyen. Een visie die hij haalt bij Samuel Huntington en die vroeger wel eens werd weggelachen maar ondertussen door velen gedeeld wordt.

Vervaging van Westerse normen en waarden

Hopelijk zet dat harde ontwaken dat we momenteel meemaken de Europese burger sterker aan om ons cultureel westers model harder te gaan verdedigen. Maar we moeten er evengoed ook zelf kritischer tegenover staan. Uit het verhaal (boek ‘Ongeloofwaardig’) van de Nederlander Dennis Abdelkarim Honing, die een traject aflegde van radicalisering naar deradicalisering (maar overtuigd moslim bleef) kunnen we leren dat een vervaging van westerse normen en waarden en een contrast tussen wat theorisch beleden wordt en gepractiseerd, sommigen naar andere orthodoxere culturen leidt.

Het cultureel westers model heeft dus misschien ook wel nood aan een herwaardering van normen en waarden, voor sommigen waarschijnlijk ook nood aan een herwaardering van het rituele. Want een gemeenschap kan inderdaad identiteit, zingeving en geborgenheid leveren, maar helaas heerst in sommige culturen een groepsdynamiek die anderen minacht, zich ervan distantieert, ontmenselijkt en tot vijanden maakt. Dergelijke groepsdynamiek en een gedwongen pensée unique ondermijnt de liberale open samenleving en maakt dat de normatieve uitgangspunten van onze samenleving in het geding zijn.

Dat stelt ook Patrick Loobuyck in het onder zijn redactie verschenen ‘De lokroep van IS’. Een liberale overheid is geen overheid die paternalistisch voorschrijft hoe mensen moeten leven, weet Loobuyck, maar helaas produceert de liberale democratie zich niet vanzelf in de hoofden van mensen. In de geseculariseerde liberale democratie moet ruimte zijn voor pluralisme, maar enkel indien diversiteit kan beleefd worden en wordt erkend, kan er sprake zijn van actief pluralisme. Karin Heremans (die in 2009 een hoofddoekenverbod invoerde in het Atheneum van Antwerpen net omdat ze ieder kind de beste startpositie wil bezorgen en omdat ze weigert om op basis van een religie nog langer menselijk talent weg te gooien) wijst ons er in haar uitstekende essay ‘Onderwijs in tijden van onmacht’ (ook opgenomen in ‘De lokroep van IS’) op dat actief pluralisme niet vrijblijvend is maar actief moet gestimuleerd worden, niet passief beleefd.

In een liberale, dus ook pluralistische samenleving moeten we opletten met het gebruik van de term ‘radicalisering’. Radicalisering is, gelet op de mogelijkheid van woord en wederwoord, op zich niet problematisch. Het is geweldadige radicalisering die niet strookt me de liberale democratie. De weerbaarheid van de democratie is evenredig aan haar potentie om om te gaan met radicalisering. Het spel van de democratie is misschien niet altijd even mooi om zien, maar het blijft het beste systeem dat met woord en daad de beste bescherming zou moeten bieden voor de autonomie en menselijke waardigheid van het individu. Het is niet minder dan noodzakelijk voor het democratisch proces dat radicalen de zaken op scherp (mogen) stellen.