Besparingen justitie: ‘Luistert Koen Geens naar de klachten of speelt hij verder met zijn orkest op de Titanic?’

‘Het wordt stilaan pathetisch hoe Koen Geens blijft ontkennen dat de besparingen die hij oplegt aan justitie en de hervormingen die hij daarvoor doorvoert, het fundament van de rechterlijke macht in vraag stellen’, schrijft advocaat en PVDA-justitiespecialist Ivo Flachet.

Het is crisis bij justitie en niet een klein beetje. De verklaringen van de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie, Jean de Codt, zijn ongezien. “Welk respect verdient een staat die beknibbelt op zijn meest fundamentele functie, namelijk recht spreken? Die staat is niet langer een rechtsstaat, maar een schurkenstaat“, zei hij. Deze striemende aanklacht volgt een dik jaar na de ook al ongeziene actie van heel de juridische wereld op 20 maart 2015. Het justitiepaleis zag toen zwart van de toga’s. Rechters, procureurs, griffiers, advocaten … luidden toen de alarmbel. Zij stelden onomwonden dat de rechterlijke macht in gevaar is en hekelden het feit dat de bezuinigingsmaatregelen de onafhankelijkheid van justitie aantasten.

En wat deed minister Koen Geens? Die lijkt wel de dirigent van het orkest van de Titanic. Hij laat ons weten dat hij niet zal wijken, hoewel de situatie op vele vlakken onhoudbaar is. Voor de gevangenen, die geconfronteerd worden met barslechte detentievoorwaarden. Voor de cipiers die in lamentabele omstandigheden moeten werken. Voor rechtzoekenden, die vijf jaar moeten wachten op een uitspraak. Voor rechters, die met onmogelijk verouderd materiaal moeten werken. Voor griffiers, die met te weinig zijn om de dienst te verzekeren. En noem maar op. Om niet te spreken over de burger die het geloof in justitie al lang heeft opgegeven.

Geens heeft niet door dat zijn besparingen de fundamenten van justitie aantasten. Hij is misnoegd over de uitlatingen van de magistraten. Hij vindt die “tergend en roekeloos” en niet stroken met de “objectiviteit, neutraliteit en sereniteit” die rechters volgens mijnheer de minister aan de dag moeten leggen. Het wordt stilaan pathetisch hoe Koen Geens blijft ontkennen dat de besparingen die hij oplegt aan justitie en de hervormingen die hij daarvoor doorvoert, het fundament van de derde grondwettelijke pijler in vraag stellen.

Oude knarren

Minister Geens stelt dat zij die vragen terug te keren naar de situatie van 2014 conservatief zijn. Zijn simplistische redenering is dat híj moderniseert, dat zíjn visie die van morgen is, dat híj ten minste mee is met zijn tijd en dat wie het niet eens is met hem, ouderwets is en niet snapt dat “men hem gewoon moet laten doen”. Hij negeert daarmee alle inhoudelijke kritiek op zijn beleid.

Geens is begonnen met de verhoging van de griffierechten. Hierdoor werd het nog duurder om zich tot een rechter te wenden. Werkelijk vooruitstrevend. De minister weigert iets te doen aan de ingevoerde btw op advocatendiensten. Deze maatregel heeft het nochtans voor nog meer mensen onmogelijk gemaakt om een geschil voor te leggen aan een rechter. Test-Aankoop sprak van de “doodsteek voor de toegang tot het gerecht”. Ook al oude knarren waarschijnlijk. De wachttijden nemen ondertussen onaanvaardbare proporties aan en met zijn hervormingen maakt de minister de procedures steeds ingewikkelder, zeker als je geen advocaat onder de arm kan nemen.

Het volgende plan dat in de pijplijn zit, is de hervorming van de juridische bijstand en de invoering van een remgeld in het pro-Deosysteem. Minister Geens zal het waarschijnlijk ook ouderwets vinden als we daar tegen zijn, hoewel een groot deel van het Belgische middenveld waarschuwt dat het grondwettelijk recht op juridische bijstand nu al niet meer gegarandeerd is. Op de rechtbank zie je steeds meer mensen zonder advocaat. Zij worden van het kastje naar de muur gestuurd, kunnen onmogelijk volgen, begrijpen de juridische taal niet en verliezen het in elk geval van hun tegenpartij als die wel een advocaat kan betalen.

De vele problemen bij justitie los je niet op door lineair 10 % te besparen op de werkingsmiddelen en het personeel. Ook niet door die besparingen slechts een “beperkte vermindering van personeel” te noemen. Noch door de meest kwetsbaren onder ons het recht op juridische bijstand te ontzeggen en het voor 90% van de rest van de bevolking onbetaalbaar te maken. Neen, er is een ander beleid nodig. Er is nood aan investering van geld en middelen in de publieke dienst die justitie ook zou moeten zijn. Justitie mag niet verder afgesloten worden voor de gewone burger.

Er is nood aan “out of the box”-ideeën. Waarom krijgen sociale organisaties niet het recht mensen bij te staan, zoals dat het geval is voor de vakbonden voor de arbeidsrechtbank? Waarom leggen we de macht van de deurwaarders niet meer aan banden in plaats van hen meer macht te geven? Waarom voeren we de spoedprocedure (artikel 223 BW) tussen echtgenoten niet opnieuw in bij de vrederechters? Dat was een simpele en snelle procedure. Waarom lukt het maar niet om bemiddeling veel meer plaats te geven? Waarom maken de recente Potpourri-hervormingen het allemaal nog moeilijker voor de gewone burger? Waarom blijft de regering bijstand van een advocaat zien als een luxeproduct dat via de btw even zwaar belast wordt als een handtas van Delvaux? Waarom worden de vrederechters afgebouwd, bij uitstek de rechters die dicht bij de burger staan?

Ontoegankelijke justitie

Het beleid van minister Geens is asociaal en maakt justitie nog ontoegankelijker dan ze al is. Maar er is nog meer. Hij poogt een systeem in te voeren waarbij de uitvoerende macht het recht heeft de publicatie van vacante plaatsen te weigeren. Daardoor blijven de wettelijk voorziene kaders voor de benoeming van rechters open staan. Eerste voorzitter de Codt stelt daarover: “De wet wordt niet meer gerespecteerd.” Ook hierdoor wordt de toegang tot de rechter belemmerd, niet in het minst omdat daardoor de nu al volstrekt onaanvaardbare wachttijden, nog langer worden.

Jan Geysen, de voorzitter van de Nederlandstalige Vereniging van Magistraten vraagt aan de regering maatregelen “die ons inzake personeel en werkingsmiddelen de mogelijkheid bieden om onze diensten normaal te laten werken. Dat is niet alleen een probleem van Justitie, maar van de hele regering”. Zonder oplossingen, lees het terugdraaien van de besparingen, dreigen zij met acties Ook staken behoort tot de mogelijkheden. Een dergelijke staking is geleden van 1918, toen België bezet was door Duitsland.

Het muilkorven van de rechterlijke macht zien we ook terugkomen in Geens’ hervormingen van de strafprocedure. De taken van de onderzoeksrechters worden beperkt en zij verworden steeds meer tot rechters van het onderzoek. Parket en federale politie winnen aan macht en de rechten van verdediging worden aan banden gelegd.

Minister Geens kan het goed uitleggen. Maar zijn maatregelen maken de problemen enkel groter. Hij zei in De Zevende Dag dat men hem toch niet kan vragen terug te komen op reeds geplande en doorgevoerde maatregelen. Dat kan natuurlijk wel. Dat is de essentie van elk protest. Steeds meer wordt duidelijk dat de besparingen die de federale regering oplegt aan justitie, onhoudbaar zijn. Onhoudbaar in de praktijk voor de degelijke werking van justitie als publieke dienst. Maar ook principieel onhoudbaar, omdat de besparingen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in gevaar brengen, zoals de rechters terecht aanklagen.

Uur van de waarheid

Het uur van de waarheid is aangebroken voor minister Geens. Ofwel aanvaardt hij dat zijn besparingen onhoudbaar zijn en luistert hij naar de vele klachten, ofwel speelt hij verder met zijn orkest op de Titanic. Het resultaat kennen we. Het schip is vergaan. De geprivilegieerden konden ontkomen in sloepen. De mensen op het onderste dek zijn verdronken.

Om het schip varende te houden is een koerswijziging nodig. Dat is nodig uit respect voor de scheiding der machten. Maar dat is ook nodig om te voorkomen dat justitie een versterkte burcht wordt onder controle van de uitvoerende macht.

De echte visie van morgen is er één van een gerecht waarin de burger zijn weg vindt, dat dichtbij is, degelijk en tijdig werkt en dat een tegenwicht biedt tegen excessen en misbruik door de uitvoerende macht. Daarvoor moeten de besparingen bij justitie teruggeschroefd worden net als het grootste deel van de hervormingen die een nefast gevolg hebben voor de toegang tot justitie en de rechten van de verdediging. Het is tijd voor een fundamenteel debat over de toekomst van de rechterlijke macht: een gemuilkorfde ontoegankelijke justitie die enkel voor het grote geld efficiënt is, of een onafhankelijke justitie waar ook de gewone burger met zijn problemen terecht kan.