Afgewezen asielzoekers: onze verantwoordelijkheid stopt niet bij een uitwijzingsbevel

Als mensen niet veilig of humaan kunnen terugkeren, dan moeten ze hier een toekomst krijgen, zo bepleit Els Keytsman, directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

Afghaanse ouders en hun kinderen voeren momenteel in Brussel actie om hun levensgroot probleem onder de aandacht te brengen. Ze vragen aan de federale regering om een echte oplossing voor de juridische limbo waarin ze zich bevinden. Want hun asielaanvraag is afgewezen, maar terugkeren naar een onveilig Afghanistan is voor hen geen optie. Laten we de emotie over de actievorm achterwege laten en hun vragen onder de loep nemen.

Het is juist dat veel Afghaanse asielzoekers bescherming krijgen van België en hier dan een nieuwe, veilige toekomst kunnen beginnen. Maar wat als terugkeren onmogelijk blijkt? Onze overheid weet zeer goed dat niet elke uitgewezen vreemdeling terug kan keren naar het land van herkomst. Dat is zeker het geval voor veel Afghanen. Het land is erg onveilig en die onveiligheid neemt toe. Zo stelt Oxfam Novib in een nieuw rapport dat in 2012 het gerapporteerde geweld tegen vrouwen met 25% toenam. Onlangs publiceerde UNHCR, het VN-vluchtelingenagentschap, vernieuwde richtlijnen inzake de inschatting van de veiligheid in Afghanistan en het stelde vast dat de hoofdstad Kaboel onveiliger is geworden. En wat als in 2014 de internationale troepen zich zullen terugtrekken?

Afghanistan is ook extreem arm en kan de toevloed aan teruggekeerde mensen niet aan. Het land moet nu al 5,7 miljoen Afghaanse terugkeerders ondersteunen, waartoe het niet in staat is. Terugkeerders zonder sociaal netwerk in Kaboel eindigen er vaak in achtergestelde buurten. Zonder toegang tot basisdiensten als stromend water en sanitair. Zonder uitzicht op een job. Wie niet afkomstig is uit Kaboel, kan dus heel moeilijk overleven in de hoofdstad. En naar het platteland terugkeren kan enkel als de persoon in kwestie daar nog land bezit en er toegang toe krijgt. Wat vaak een probleem is voor mensen die enkele jaren in het buitenland verbleven.

En dan is er nog het trauma dat kinderen die terugkeren vaak oplopen. UNICEF Nederland stelde in een rapport vast dat 25% van hen rondlopen met zelfmoordgedachten.

Dat risico op onveiligheid, extreme armoede of problemen van geestelijke gezondheid bij eventuele terugkeer van afgewezen asielzoekers wordt vandaag te weinig onderzocht door de asielinstanties. Vaak is een afwijzing van de asielaanvraag gebaseerd op de geloofwaardigheid van het asielrelaas. Noch de Commissaris-generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen noch de Dienst Vreemdelingenzaken onderzoeken in dat geval op een grondige manier het risico bij terugkeer. We vragen dat dit onderzoek verplicht wordt en niet langer in de schaduw staat van het onderzoek naar de geloofwaardigheid.

Als mensen niet veilig of humaan kunnen terugkeren, dan moeten ze hier een toekomst krijgen. Deze mensen zijn hier, deze kinderen zijn onze verantwoordelijkheid. Fedasil heeft als uitdrukkelijke opdracht asielzoekers op te vangen en te begeleiden. Vanuit het belang van het kind vindt de wetgever dat ook gezinnen met kinderen zonder verblijfspapieren onder de verantwoordelijkheid vallen van dit overheidsagentschap. Al jaar en dag onttrekt Fedasil zich aan deze wettelijke opdracht. Meermaals trokken zowel de federale ombudsdienst als de Vlaamse Kinderrechtencommissaris aan de alarmbel. ‘Stop met dit onwettig beleid’ klonk het duidelijk.

Met de opening van een open terugkeercentrum in Holsbeek zegt de overheid nu dat deze gezinnen wel een opvangmogelijkheid hebben. Maar die opvang is er enkel als ze willen terugkeren en is in elk geval beperkt tot 30 dagen. Waarmee de ene onwettige overheidsmaatregel werd vervangen door een al even onwettige andere. Deze aanpak druist zelfs in tegen de Belgische Grondwet, die een onvoorwaardelijk recht op ondersteuning voor elk minderjarig kind garandeert. Ook voor kinderen wiens ouders niet willen of kunnen terugkeren. Hun kinderrechten hebben steeds voorrang.

Acties zoals die van de Afghaanse gezinnen stellen de hele discussie op scherp. Het is duidelijk: onze verantwoordelijkheid stopt niet bij het afleveren van een uitwijzingsbevel. Wordt het dan geen tijd om het terugkeerbeleid te herzien? Kunnen we kinderen die al langer hier wonen dan in het land van hun ouders zo maar terugsturen? Vluchtelingenwerk kijkt niet weg van vragen van afgewezen asielzoekers en kiest voor een beleid waar plaats is voor intensieve toekomstbegeleiding, die hen leidt naar een toekomst hier of elders. Als dat ten minste mogelijk is.

Els Keytsman is directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen