‘Abortus uit de strafwet halen is een aanslag op de gewetensvrijheid van de arts’

Sociaal werker, filosoof en godsdienstwetenschapper Jonathan Lambaerts over het akkoord van de meerderheidspartijen om abortus uit het strafwetboek te halen: ‘Er is weer een volgende stap gezet in het normaliseringsproces van deze moreel beladen ingreep.’

Tussen alle feestvreugde om de mooie prestatie van de Rode Duivels op het WK voetbal door, werd kort het nieuws meegedeeld dat er een overeenstemming is onder de meerderheidspartijen om abortus uit het strafwetboek te halen. Met de zomervakantie voor de deur en een natie in een overwinningsroes was er geen haan die ernaar kraaide. En dat is jammer. Deze kwestie verdient een gedegen maatschappelijk debat. Het gaat immers over de richting die wij als samenleving uit willen.

Met het verwijderen van abortus uit het strafwetboek is er weer een volgende stap gezet in het normaliseringsproces van deze moreel beladen ingreep. Ook al doet CD&V er in zijn communicatie alles aan om te benadrukken dat er in realiteit niet veel zal veranderen, andere partijen laten niet na om de symbolische waarde van deze beslissing te benadrukken. Terecht, want symboliek is niet zonder strategisch belang. Door de toon van het debat nu te veranderen, ligt de weg open voor toekomstige aanpassingen. Toelatings- en mogelijkheidsvoorwaarden voor een medische ingreep aanpassen of verspoelen ligt namelijk minder gevoelig dan voor een handeling uit het strafwetboek. Er wordt dus met rede gejuicht om deze ‘symbolische’ overwinning.

Zo symbolisch is die overwinning trouwens niet. In de aangepaste wetgeving ziet een arts zich ‘uitdrukkelijk’ verplicht om door te verwijzen als hij weigert om de ingreep zelf uit te voeren. Dit is een onverholen aanslag op de gewetensvrijheid van de arts. Als hij om morele of religieuze redenen niet achter abortus staat en deze weigert uit te voeren, dan zou hij ook niet verplicht mogen worden om hier indirect aan mee te werken. Deze gewetensvrijheid wordt artsen zelfs gegund in de wetgeving rond euthanasie. En terecht.

In tegenstelling tot wat Maartje De Vries (PVDA) beweert in haar opiniestuk op deze site is abortus geen louter medische ingreep. Hoe men het ook keert of draait, het gaat hier om het bewust beëindigen van een potentieel leven. Dit onderscheidt abortus wel degelijk van andere medische ingrepen en dit maakt dan ook dat een andere weging van deze handeling nodig is. Ja, een morele weging. Het gaat hier niet om een waardenvrij gegeven. Dat erkent Maartje De Vries zelf ook (al is het onbewust) door te benadrukken dat het gaat om de rechten van de vrouw.

Alleen vergist zij zich hierin. Abortus is helemaal geen kwestie van vrouwenrechten. Het is geen vraagstuk rond zelfbeschikking. Natuurlijk gaat het over het lichaam van een vrouw en hoort iedere vrouw hier zeggenschap over te hebben (een recht dat vrouwen overigens delen met mannen). Waarom is zelfbeschikking dan niet van toepassing als het toch over het lichaam van de vrouw gaat? Omdat het niet alleen over haar lichaam gaat. Of we het nu graag horen of niet, abortus draait ook om de vrucht in de buik van de zwangere vrouw. Het gaat over een potentieel mensenleven – een potentie die we ooit allemaal waren – dat niet over de mogelijkheid beschikt om zichzelf te verdedigen. De abortuswetgeving hoort nu net die taak op zich te nemen: het in bescherming nemen van een leven dat hier zelf niet toe in staat is.

Dat is waar het om draait in deze discussie, de vraag naar hoe wij willen omgaan met de mens in zijn meest fragiele en kwetsbare staat. Deze vraag moet telkens opnieuw hardop gesteld worden, net om te voorkomen dat abortus ooit als een ‘doorsnee’ medische ingreep zou worden beschouwd. Dat is het simpelweg niet. Ook al staan we daar niet graag bij stil. Het ‘morele juk’ waar Maartje De Vries naar verwijst, is de aanspraak op leven van het ongeboren kind. Een aanspraak die zij negeert (zij verspilt er zelfs geen woorden aan) om niet te moeten toegeven op een verabsoluteerd zelfbeschikkingsrecht van de vrouw.

Ook haar pleidooi voor een vergaande versoepeling van de abortuswetgeving, waarbij iedere morele remming door de wetgever weggenomen zou moeten worden, getuigt van een doorgeschoten liberale ideologie waarin het individu wordt verheerlijkt en zijn beslissingsrecht verabsoluteerd. Dit inkleden als een kwestie van vrouwenemancipatie zou De Vries’ partijideoloog Karl Marx als een schoolvoorbeeld van ‘vals bewustzijn’ hebben beschouwd. In werkelijkheid gaat het om een vraag aan de samenleving een morele vrijbrief te krijgen om het eigen leven boven dat van anderen te plaatsen.

Een andere reden waarom het verkeerd is om van abortus een vrouwenthema te maken, is dat een zwangerschap (bedoeld of onbedoeld, gewenst of ongewenst) nooit een zaak van enkel en alleen een vrouw is. Er is ook altijd ergens een man in het spel. Hij heeft ook een verantwoordelijkheid en zeggenschap, want het gaat ten slotte ook over zijn kind. De wetgever zou er goed aan doen om een keer bij deze lacune in de wetgeving stil te staan. Waar klinkt de stem van de vader? Een zwangerschap is altijd de uitkomst van een relationeel gebeuren en zou dan ook vanuit die optiek benaderd moeten worden. Als de mannen niet zouden willen horen, dan zou de wetgever hen beter responsabiliseren in plaats van abortus te normaliseren onder het mom van ‘deculpabiliseren’.

Abortus zou nooit vanzelfsprekend mogen worden. Het zou altijd een goed beargumenteerde, laatste optie moeten zijn. Daarin voorziet de huidige wetgeving. Er is geen reden om hieraan te morrelen, zonder de moeilijk bevochten evenwichten te verstoren die in huidige wetgeving verankerd liggen. Iedere aanpassing kan het proces van morele ongevoeligheid en ongebreideld egocentrisme enkel maar versnellen en versterken. Is dat de weg die wij als samenleving op willen? België kan inderdaad een gidsland zijn, maar een gids kan zijn volgelingen ook op het verkeerde been zetten. Laat los dus dat verlangen de eerste te willen zijn.

En stop met abortus in te kleden als iets dat enkel vrouwen aanbelangt. Het is een thema dat ons allen aangaat. Man, vrouw en ongeboren kind. Gun iedere betrokken partij dan ook zijn stem in dit debat en voer dat terdege. Door een breed gedragen consensus te genereren, wordt het isolement waar vrouwen die zich uiteindelijk met deze keuze geconfronteerd weten, als vanzelf doorbroken. Zij weten zich dan gedragen door een hele samenleving.

Jonathan Lambaerts is sociaal werker, filosoof en godsdienstwetenschapper. Hij is verbonden aan de Thomas More hogeschool.